Δεκέμβριος …ο μήνας των γιορτών, των δώρων και των παραμυθιών!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Επιτέλους ο πιο αγαπημένος μου μήνας έφτασε! Να φταίει που είναι το στερνοπούλι του παππού χρόνου ή που επιτέλους θα έρθει μαζί του και ο χειμώνας; Μήπως γιατί τούτος ο μήνας αν και οι νύχτες του μεγαλώνουν είναι γεμάτος φως; Μήπως το δέντρο, η φάτνη, τα δώρα, τα Χριστούγεννα, η μαγική νύχτα της παραμονής της πρωτοχρονιάς; Ίσως πάλι γιατί  θα ΄ρθουν οι πολυαγαπημένοι μου καλικάντζαροι, εκείνοι οι κατσούφηδες, οι κακομούτσουνοι, οι τριχωτοί μα τόσο σκανταλιάρηδες και με τόσες  ιστορίες  στην πλάτη τους. Μπορεί να φταίει που μυρίζει παντού κανέλα, μοσχοκάρυδο, ζάχαρη άχνη, μέλι  και φρέσκο βούτυρο. Ή μήπως επειδή τούτος ο μήνας τα έχει όλα  και είναι γεμάτος  με μαγικές στιγμές, με μηνύματα αγάπης, με λάμψη,δώρα και γιορτές; Ε, λοιπόν το βρήκα! Είναι γιατί ο Δεκέμβριος πάνω απ όλα, είναι ο πατέρας …των παραμυθιών, της φαντασίας που ξεπερνά  τα όρια  κι όλοι εμείς οι παραμυθάδες  των καιρών μας ξαναγινόμαστε ακόμη πιο παιδιά και όλα μα όλα τα παράξενα και φανταστικά μοιάζουν να πρωταγωνιστούν στη ζωή και στην ψυχή μας.

Pieter Brugel

Δεκέμβριος λοιπόν, κι ένα σωρό τα προσωνύμια του.Τον λένε Χριστουγεννιάτη ή Γιορτάρη ή Βρουμάλη από την αρχαία βυζαντινή γιορτή που ξεκινούσε στις 24 του Δεκέμβρη και κάθε μέρα γιόρταζε όποιος το όνομά του ξεκινούσε από το Α, την επόμενη από το Β κι έφταναν το μέτρημα μέχρι τις  17 του Γενάρη. Τον λένε επίσης Γιορτινό λόγω των πολλών θρησκευτικών γιορτών του , Αι Νικολιάτη , Παππού Νικόλα ή Κυρ Λευτέρη. Σε άλλες περιοχές τον φωνάζουν Άσπρο ή  Ασπρομηνά ή και Χιονιά για το πυκνό του χιόνι, αλλά και Χριστινιάρη  ή Χριστουγεννά.

Και αρχινά το καλαντάρι των γιορτών με τα λεγόμενα Νικολοβάρβαρα. Στις 4 του Δεκέμβρη γιορτάζει η Αγία Βαρβάρα που λένε  πως προστάτευε τα παιδιά από την ευλογιά. Κι επειδή ήταν μια πολύ σοβαρή αρρώστια, για να την « καλοπιάσουν » και να φύγει,  της πρόσφεραν μελόπιτα ή κόλλυβα ή φτιάχνανε κολλυβοζούμι που το ονόμαζαν κι αυτό από το όνομά της,  Βαρβάρα. Άλλοτε πάλι έφτιαχναν προζύμι και κάνανε μια πίτα με αλεύρι, την έψηναν στο φούρνο και σαν ήταν έτοιμη την περιχύνανε με μέλι. Ύστερα την έβαζαν πάνω στο τραπέζι κι εκείνο το τοποθετούσαν σε ένα τριδρόμι. Εκεί πήγαινε ο παπάς, έκανε παράκληση και η νοικοκυρά έκοβε την πίτα και την μοίραζε σ’όλον τον κόσμο. Από το μέλι της έκαναν ένα σταυρό στην πόρτα κι όσο κρατούσε η επιδημία της ευλογιάς  ή ευλογημένης μοίραζαν παντού γλυκά. Κείνη τη μέρα οι γυναίκες δεν σκουπίζουν, μάλιστα κρύβουν τη σκούπα από τα παιδιά γιατί πιστεύουν πως έτσι διώχνουν το κακό.

Την επόμενη μέρα στις 5 του Δεκέμβρη, είναι  του αγίου Σάββα προστάτη της στεριάς και στην Κρήτη πίστευαν πως ήταν και των φυσικών καταστροφών και ιδιαίτερα των σεισμών. Λένε μάλιστα τη φράση : « ο Άγιος Σάββας στερεώνει τον κόσμο ». Επίσης θεωρείται και προστάτης των αιχμαλώτων με πολλές γνωστές ιστορίες ειδικά από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Άλλοι πάλι τον θεωρούν άγιο του θανάτου που μπορεί να μας  διαφυλάξει από αυτόν ή να μας δώσει καλύτερη θέση μετά θάνατον. Είναι γνωστό το λογοπαίγνιο από τα όνομά του : «Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, Άι Σάββας σαβανώνει και Αι Νικόλας παραχώνει!»

Στις 6 του μήνα γιορτάζει ο άγιος Νικόλαος. Είναι γιορτή που την συναντάμε και στους καθολικούς και σε πολλούς λαούς  ανά τον κόσμο αλλά με άλλους συμβολισμούς. Στους ορθόδοξους Χριστιανούς είναι ο προστάτης των Ναυτικών και κύριος των ανέμων και των τρικυμιών. Τρανός καραβοκύρης με γένια που στάζουν θαλασσινό νερό, ρούχα βρεγμένα από την άρμη και μέτωπο ιδρωμένο από την προσπάθεια να προφτάσει να βοηθήσει όλα τα καράβια που κινδυνεύουν. Είναι ο τιμονιέρης των ναυτικών που πάντα τους βοηθά και δεν αφήνει κανένα καράβι να  βυθιστεί. Στη Δύση πάλι είναι ο Saint Nikolas  κάτι σαν τον δικό μας Άγιο Βασίλη, ψαρομάλλης γέρος που έρχεται πάντα με χιόνια και δώρα φορτωμένος και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στα παιδιά.

Και φτάνοντας στις 9 του μήνα γιορτάζει η Αγία Άννα που θεωρείται σαν η ημέρα της λατρευτικής αποθέωσης της έννοιας της γιαγιάς. Μην ξεχνάμε πως ήταν η μητέρα της Θεοτόκου και επίσης η χριστιανική παράδοση την θέλει στείρα που ωστόσο ύστερα από παρακλήσεις γεννά την  Μαριάμ ή Μαρία που αφιερώνεται στον Θεό. Κι επειδή οι μέρες όλο αυτό το διάστημα μίκραιναν λένε πως  είναι « η μέρα που παίρνει ανάσα » ο καιρός.

Του Αγίου Σπυρίδωνα στις 12, « η μέρα παίρνει ένα σπυρί » κι αυτό γιατί στις 22 του μήνα που έχουμε την χειμερινή ισημερία οι μέρες αρχίζουν σιγά σιγά να μεγαλώνουν. Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες και τις μεγαλύτερες νύχτες γι  αυτό και η παροιμία : « του Δεκέμβρη η ημέρα καλημέρα …καλησπέρα…».

Ο Άγιος Σπυρίδωνας σύμφωνα με την παράδοση προστατεύει και καταδιώκει την πανώλη αλλά και τα σπυριά από  την ευλογιά (παρετυμολογία του ονόματός του ). Επίσης προστατεύει και από τον πόνο των αυτιών, καθώς και τους φτωχούς και απελπισμένους. Την παραμονή της γιορτής του έφτιαχναν λαλάγγια δηλαδή τηγανίτες ή χαλβά και τα πήγαιναν στην εκκλησιά, ο παπάς τα ευλογούσε και τα μοίραζε στα παιδιά.

Στις 13 του Δεκέμβρη γιορτάζει η  Αγιά Λουκία που είναι προστάτιδα των ματιών και είναι ιδιαίτερα αγαπητή  στους Καθολικούς.  Συμβολίζει κι αυτή μιας και είναι άρρηκτα δεμένη η λατρεία της με το φως , με το ελάχιστο ελπιδοφόρο μεγάλωμα της ημέρας.Τηνίδια μέρα γιορτάζει κι ο Αγιος Ευστράτιος!

Στις 15 του Δεκέμβρη γιορτάζει ο Άγιος Ελευθέριος προστάτης κι αυτός των εγκύων γυναικών που τις βοηθά να έχουν « καλή λευτεριά ».

Στις  18 του μήνα είναι του Αγίου Μόδεστου που λατρευόταν θερμά από τους γεωργούς. Τότε « γιορτάζουν τα βόδια » και τα λειτουργούν προσφέροντας κόλλυβα στην εκκλησία και μαζί με αγιασμό τα ρίχνουν στην ταγή τους, ειδικά αυτά που έχουν για να κάνουν το όργωμα. Ότι μένει από τον αγιασμό αυτό τον πάνε στα χωράφια , τα ραντίζουν κι έτσι τα γλιτώνουν από τις ακρίδες , τις αρρώστιες και το κακό μάτι.

Στις 20 του Δεκέμβρη είναι του Αγίου Ιγνατίου που λαογραφικά παρετυμολογείται το όνομά του,αισιόδοξα, και τον φωνάζουν Άγιο Αγνάντιο μιας και οι άνθρωποι α γ ν α ν τ ε ύ ο υ ν  τα Χριστούγεννα που έρχονται, αλλά και το αργό μεγάλωμα της ημέρας.

Στις 22 είναι της Αγίας  Αναστασίας της Φαρμακολύτριας και στις 23 γιορτάζουν οι Άγιοι Δέκα της Κρήτης, ακολουθεί στις 24 η Αγία Ευγενία και λίγο μετά τη μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων  στις 27 ο Άγιος Στέφανος.

Το τελευταίο δεκαήμερο του Δεκέμβρη είναι και το πιο σημαντικό. Είναι χαραγμένο στις ψυχές όλων μας από την παιδική μας ηλικία σαν το πιο γιορτινό όλου του χρόνου. Είναι γεμάτο έθιμα, παραδόσεις και δοξασίες που θα τα αναφέρουμε καθ όλη  την διάρκεια αυτού του μήνα. Ωστόσο μένουμε λίγο στο Δωδεκαήμερο που ξεκινά την παραμονή των Χριστουγέννων και είναι  συνδεδεμένο με την εμφάνιση των καλικαντζάρων ως και την ημέρα των Φώτων. Είναι εκείνα τα μαύρα,τριχωτά και κοκκινομάτικα πλάσματα, τα παγανά, που ζουν κάτω από τη γη κι όλο το χρόνο προσπαθούν με τα τσεκούρια τους να κόψουν το δέντρο που τη στηρίζει, όμως καθώς πλησιάζει η στιγμή που θα το κόψουν τελείως γεννάται ο Χριστός και το δέντρο ξαναγίνεται. Οργισμένα και αυτά ορμούν πάνω στη γη και πειράζουν τους ανθρώπους. Εκείνοι πάλι ανάβουν φωτιές στα τζάκια τους ή τοποθετούν κόσκινα μπροστά στην πόρτα του σπιτιού ώστε μέχρι να μετρήσουν τις τρύπες τους λαλεί ο πετεινός και τρέχουν να εξαφανιστούν μιας και δεν κυκλοφορούν στο φως της μέρας. 

Τα Χριστούγεννα στις 25 του Δεκέμβρη είναι πια η πιο μεγάλη γιορτή. Συνδεδεμένη με τη γέννηση του Χριστού και με αμέτρητα έθιμα με κυριότερα εκείνο του δέντρου ή του καραβιού στολισμένων με λαμπιόνια , των κουραμπιέδων, του μελομακάρονου και των ξεροτήγανων. Των καλάντων που λέγονται την παραμονή, του χοίρου που πρέπει να είναι το κατεξοχήν κρέας των Χριστουγέννων, έθιμο που έχει τις ρίζες του στα αρχαία ακόμη χρόνια. Για το έθιμο αυτό έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες. Μια από αυτές θέλει την Παναγία και τον Ιωσήφ να πηγαίνουν στην Αίγυπτο με το Θείο Βρέφος για να μην το βρει ο Ηρώδης  και τα γουρούνια που ακολουθούσαν πίσω από το γαϊδουράκι να χαλούν τον κόσμο με τις φωνές και τα χνάρια τους. Σαν τιμωρία λοιπόν από τότε κάθε τέτοια μέρα τα σφάζουν. Άλλη παράδοση λέει πως όταν ο Ηρώδης έσφαξε τα παιδιά στη Βηθλεέμ , τα γουρούνια μούγκριζαν σαν παιδιά που   σφάζονταν και κάποιοι από τους δήμιους δεν πλησίαζαν σε κείνες τις περιοχές. Έτσι σώθηκαν κάποια παιδιά και γι αυτό κράτησαν το έθιμο να είναι το πρώτο κρέας που τρώγεται την ημέρα των Χριστουγέννων κι ύστερα από την μεγάλη σαρακοστή. 

Κι ο Δεκέμβριος κλείνει με την περίφημη παραμονή της πρωτοχρονιάς  με την κοπή της Βασιλόπιτας που ετοιμάζεται από νωρίς είτε σαν ψωμί είτε σαν ζυμωτό γλύκισμα. Και στις δύο περιπτώσεις το τελετουργικό κόψιμό της, το βράδυ της παραμονής , αποτελεί συμβολική πράξη μετάβασης από τον παλιό χρόνο στον καινούργιο. Στις αγροτικές κοινωνίες, το βράδυ αυτό ταΐζουν πιο φροντισμένα τα ζώα τους , στο στάβλο ή στο μαντρί γιατί πιστεύουν πως θα περάσει τη νύχτα ο Αι Βασίλης να τα ρωτήσει.

«…Και ξυπνούσαμε λίγο πριν τα ξημερώματα, μια μέρα που  ήταν για μας μαγική.  Τα τζάμια θαμπωμένα από τις ανάσες μας και το κρύο της νύχτας. Ούτε σόμπα άναβε , ούτε μαγκάλι.Κι έπρεπε να  βάλουμε τα πιο γιορτινά μας ρούχα, να τυλιχτούμε σφιχτά με το παλτό, τα γάντια και το κασκόλ και σχεδόν νηστικοί να πάρουμε το δρόμο, να ανηφορήσουμε ίσαμε τον Αι Νικόλα. Το κρύο μας περόνιαζε τα κόκκαλα όμως εμείς είχαμε βρει τον τρόπο να μην σκεφτόμαστε τίποτα εκείνη την ώρα. Χαζεύαμε τα παράθυρα των σπιτιών καθώς περπατούσαμε και βλέπαμε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα και τα λαμπιόνια που αναβόσβηναν χαρίζοντας μικρές λάμψεις  που φάνταζαν  με πολύχρωμα αστέρια στα παιδικά μας μάτια. Θυμάμαι που μετρούσα πόσα θα συναντούσαμε  σ όλη τη διαδρομή και ύστερα τα βάζα στο μυαλό μου στη σειρά, να τα ταξινομήσω, να δω πιο θα έβγαζα το καλύτερο δέντρο του χωριού και πάντα νικούσε εκείνο στην μπαλκονόπορτα της θείας Πόπης που είχε και μια φάτνη με ένα φωτεινό αστέρι φτιαγμένη από γύψο και ασημόχαρτο. Ήταν πανύψηλο εκείνο το δέντρο. Κι ήταν αληθινό έλατο, πολυτέλεια για όλους μας εκείνα τα χρόνια. Και είχε το σπίτι και ζωγραφισμένα παράθυρα με άσπρο σπρέι και  αγγελάκια χάρτινα, φιγούρες  βγαλμένες από παραμύθια και σπάνιες πια στις μέρες μας. Και σαν φτάναμε πια στην εκκλησιά όλη η μαγεία και η ομορφιά της μέρας ήταν κλεισμένη στην φάτνη μπροστά στο ιερό, με τεράστιες  φιγούρες στο δικό μας ύψος. Νόμιζα με το αθώο μυαλό μου πως ήταν η αληθινή φάτνη   που γεννήθηκε ο Χριστός, με τα άχυρα, το πλέγμα και τα δώρα που κρατούσαν οι μάγοι. Κι έμεναν τα μάτια μου καρφωμένα εκεί, χωρίς να υπάρχει χρόνος, μόνο η απόλυτη σιωπή και οι ψαλμωδίες ίσαμε να τελειώσει όλη η λειτουργία και να επιστρέψουμε σπίτι όπου η γιαγιά μας είχε ετοιμάσει το πιο απίστευτο χριστουγεννιάτικο πρωινό. Ένα φλιτζάνι με  ζωμό από κρέας με μπόλικο λεμόνι και παξιμάδι και ζεστά μελωμένα ξεροτήγανα, καρύδια, αμύγδαλα. Κι ύστερα μας μάζευε όλους γύρω από το μαγκάλι και ξεκινούσε τις ιστορίες με τους καλικάντζαρους που της χαλούσαν συνέχεια το ψωμί και τους κουραμπιέδες και είχε κανονίσει το βράδυ να τους μαντρώσει, έλεγε,  με μια παγίδα που είχε φτιάξει και να μας τους δείξει το πρωί…

Και γέμιζε η μέρα με φαντασία και λόγια χαρούμενα, απλά και χουχουλιάρικα   εκεί αρχές της δεκαετίας του ΄70…Μια φορά κι έναν καιρό!...»**

Καλό μήνα !

*H Eλένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός

ΠΗΓΕΣ :

Ελληνικές Γιορτές και έθιμα λαϊκής Λατρείας, Γ.Α. Μέγας, εκδ Εστία, 2012

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, Κώστα Καραπατάκη

Νεοελληνικές αιματηρές συνήθειες, Γ.Ν. Αικατερινίδη

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμανωρ

Χριστουγεννιάτικα και των γιορτών, Δημ. Σ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη, 1997

Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης, Δημ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη, 1985

Blog: Zητούνται Αναγνώστες! http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr

**Λόγια του Αέρα, Ελένη Μπετεινάκη, Συλ.Διηγημάτων,2014

Δημοσιεύτηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2015 στο cretalive.gr http://www.cretalive.gr/opinions

Τα παραμύθια του Σαββάτου…

...γράφει η Ελένη Μπετεινάκη*

Ιστορίες, παραμύθια, μύθοι και θρύλοι. Παραμύθια του παλιού καλού καιρού γεμάτα εικόνες, ξεχασμένες δοξασίες. Ιστορίες για την απληστία, τον πλούτο, την αγωνία και το φόβο. Φόβο για το σήμερα, για το αύριο, απομόνωση και μοναξιά. Ιστορίες που όλοι γνωρίζουμε όπως εκείνη του Μινώταυρου αλλά που μπορεί να μας κάνουν να αναρωτηθούμε αν είναι όπως  μας μεταφέρθηκαν ή υπάρχει και κάποια  άλλη εκδοχή. Ο πλούτος όλων των σημερινών ιστοριών, είναι οι εικόνες και τα συναισθήματα που μας δημιουργούν στην ψυχή μας  και πάνω απ όλα είναι κι τρόπος  που μοιράζονται όλα τα πράγματα στη ζωή κι όχι μόνο …στα παραμύθια!

Η τέταρτη γοργόνα, Βασίλης Κουτσιαρής, εικ: Κατερίνα Βερούτσου, εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη

Kάθε τόπος  έχει και μια ιστορία, έναν θρύλο ίσως, που τα χρόνια τον κάνουν ακόμα πιο ισχυρό και πιστευτό στους ανθρώπους. Έτσι συνέβη και στο Γοργονοχώρι , ένα μικρό χωριουδάκι που μοιάζει με νησί, στη μέση της θάλασσας. Η ιστορία του παππού Νικόλα είναι πολύ παλιά κι ήρθε καιρός να την αποκαλύψει στα εγγόνια του. Αφορά τρεις γοργόνες  που έρχονταν κάθε πρωί κι έπαιζαν κοντά στην ακτή κι όλος ο τόπος αντηχούσε από τα γέλια και τις φωνές τους. Μια απ΄αυτές ήθελε οπωσδήποτε να βγει στη στεριά, όμως αυτό θα αποφαινόταν μοιραίο για την ζωή της. Το είπε και το έκανε, κι άλλαξαν τα πάντα. Το μαντάτο το  άκουσε και το είπε στους ανθρώπους ο …Τρελοθόδωρας. Η συνέχεια είναι παράξενη. Η Ελένη, μια γυναίκα με κατακόκκινα μαλλιά, εμφανίστηκε στο χωριό μια μέρα από το πουθενά, έμεινε εκεί, παντρεύτηκε και …ρίζωσε. Οι γοργόνες  δεν ξαναφάνηκαν πότε κι όλα ξεχάστηκαν. Τα χρόνια πέρασαν και τώρα πια η Λαμπρινή,η τρισέγγονη της Ελένης, μια κοπέλα με κόκκινα μαλλιά, είχε « ξυπνήσει» τις μνήμες και την ιστορία. Τα εγγόνια του παππού Νικόλα είχαν την περιέργεια να λύσουν το μυστήριο, ακολουθώντας την συχνά στους περιπάτους της. Εκείνη σκέφτηκε να τους ξεγελάσει, μια μέρα, που όμως έμελλε να αλλάξει και τη δική της ζωή.Από τότε τα γέλια, οι φωνές και τα τραγούδια επέστρεψαν πίσω από τους βράχους, όπως εκείνον τον παλιό καλό καιρό!

Σύγχρονο παραμύθι με τη μαγεία των παλιών, τούτη η ιστορία του Βασίλη Κουτσιαρή. Εικόνες άλλης εποχής από την Κατερίνα Βερούτσου, με την εκπληκτική της εικονογράφηση. Μια ιστορία που ταξιδεύει σε μύθους και δοξασίες που κάποτε έκαναν τους ανθρώπους να γεμίζουν ακόμα και την καθημερινότητα της ζωής τους. Ένα βιβλίο που σίγουρα μαγεύει με τις εικόνες  που δημιουργεί στον αναγνώστη διαβάζοντάς το. Εικόνες γεμάτες, χρώμα και μουσική, ζωντάνια και όμορφη διάθεση. Μια ιστορία που αξίζει πολύ να διαβαστεί που μαγέυει και γεμίζει την ψυχή με χρώμα και φαντασία !

Για παιδιά από 6 χρονών!

Είχε απ΄όλα κι είχε πολλά, Μαρία Παπαγιάννη – Έφη Λαδά, εκδ.Πατάκης

Ήταν ένας βασιλιάς, δυνατός, που τα είχε όλα. Και τα όλα ήταν πάρα πολλά. Κι ήταν χαρούμενος γι αυτό ίσαμε ένα βράδυ που ένα όνειρο του χάλασε τον ύπνο και τον ξύπνιο  του. Τρόμαξε, χάθηκε σε σκέψεις πως μπορεί να  τα χάσει  όλα. Άρχισε να συμπεριφέρεται  παράξενα. Τα πλούτη του, μόνο για τον εαυτό του πια, για κανένα άλλο. Και τα προστάτεψε, τα φύλαξε, δεν τα μοίραζε, δεν σκορπούσε πια χαρά. Έγινε δύστροπος, κακός. Γέμισε η ψυχή του φόβο. Οι εφιάλτες συνεχίστηκαν, κλείστηκε ακόμα πιο πολύ στη φυλακή του νομίζοντας πως κανένας δεν τον αγαπά, πως όλοι τον ζήλευαν. Κι άλλαξε η χώρα, γέμισε μόνο δυστυχία, κι ανθρώπους σκυθρωπούς και δυστυχισμένους. Σε κανέναν δεν είπε για τα όνειρά του. Μόνο διέταζε και μετρούσε το χρυσάφι του.  Αυτό τον ένοιαζε. Κανένα γιατρικό, κανένα ίχνος χαράς σε τούτο τον άνθρωπο. Μέχρι που μια μέρα έπεσε και μαζί του  και το βάρος  που τον είχε κυριέψει, πραγματικό και μεταφορικό. Ο « θησαυρός του » σκόρπησε, κι άρχισε σιγά σιγά κάτι να αλλάζει… πολύ σιγά, για όλους όσους πίστευαν  στα θαύματα, στα παραμύθια  και στα όνειρα και όχι στους εφιάλτες. Για αυτούς που ΄χουν αγάπη να δώσουν και μπορούν να κοιτούν τους άλλους στα μάτια.

Δυο σπουδαίοι δημιουργοί , η Μαρία Παπαγιάννη και η Έφη Λαδά σε ένα βιβλίο που με την αλληγορία του τα είπε όλα. Είπε για εκείνα  τα όνειρα που ξαφνικά γίνονται εφιάλτες, σαν μπει η απληστία μπροστά, κι ο φόβος. Σαν η εξουσία που έχει κάποιος, χειριστεί με λάθος τρόπο. Σαν λείψει η ψυχή, το γέλιο, η συντροφικότητα, η αλήθεια. Σαν σταματήσουν οι άνθρωποι να μιλάνε μεταξύ τους, να μοιράζονται ότι περίσσευμα ψυχής έχουν. Σαν δεν κοιταχτούν πια στα μάτια. Και σαν σταματήσουν να μιλούν. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα τα παραμύθια που πάντα φέρνουν ελπίδα, όνειρα και φως στο πολύ σκοτάδι .

Ένα βιβλίο σαν ποίημα, μια ιστορία τόσο αληθινή και σύγχρονη, κι ας μιλάει για ένα βασιλιά, μια φορά κι ένα καιρό. Η εικονογράφηση είναι εκπληκτική, όπως όλα τα έργα της Έφης. Τούτες οι εικόνες, χωρίς τίποτα περιττό, όπως και στο κείμενο άλλωστε, ζωντανεύουν μορφές, τοπία, τόπους και συναισθήματα  που μιλούν κατευθείαν στη δική μας ψυχή.

Ένα παραμύθι για μικρούς και για μεγάλους  για να μην σταματήσουμε ποτέ να μοιραζόμαστε, για να μην νοιώσουμε ποτέ το φόβο της απομόνωσης και της μοναξιάς. 

Για παιδιά από 4 ετών!

Λαβύρινθος και Μινώταυρος, Κώστας Πούλος, εικ. Σοφία Παπαδοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο

Μια ιστορία, ένας μύθος που έχει χιλιοδιαβαστεί και χιλιοακουστεί  ίσαμε τα πέρατα του κόσμου. Και ποιος δεν γνωρίζει τον Μινώταυρο, την Κνωσό, την Κρήτη ολάκερη. Ένας θρύλος που κρατιέται  ζωντανός αιώνες τώρα και πλέκει με τον μίτο της Αριάδνης  χίλιες δυο δοξασίες  και παραλλαγές.

Ο Κώστας  Πούλος μιλώντας για τα τέρατα της μυθολογίας δεν θα μπορούσε να αφήσει στην άκρη ένα από τα πιο  φοβερά της, τον Μινώταυρο. Και την δεν έχει τούτος ο Ταύρος- Άνθρωπος. Εκτός από τη φοβερή μορφή, έχει βασιλική καταγωγή, και ψυχή άγριου ζώου. Παρεξηγημένος λόγω  συκοφαντιών των Αθηναίων ;  Ίσως και να είναι έτσι.

Σ’  αυτό το βιβλίο ο ίδιος ο Μινώταυρος διηγείται την ιστορία του, προσπαθώντας να μας δείξει πως δεν ήταν τόσο τρομερό τέρας όπως έχει παρουσιαστεί  παντού. Η ιστορία ή  μυθολογία συχνά δεν αναφέρεται στα συναισθήματα των δήθεν ισχυρών και άγριων ηρώων της. Κι έτσι εδώ ο Μινώταυρος εξιστορεί  τους λόγους που οι Αθηναίοι  δεν τα πήγαιναν καλά με τους Κρητικούς και ιδιαίτερα τον Μίνωα κι έτσι αφού ο τελευταίος τους νίκησε και τους υποδούλωσε, έπρεπε να στέλνουν κάθε χρόνο επτά κορίτσια  και επτά αγόρια για σκλάβους στο παλάτι του. Λένε πως ήταν τροφή για τον Μινώταυρο, τούτοι οι άνθρωποι και πως στον πολυδαίδαλο Λαβύρινθο χάνονταν  και ποτέ δεν ξαναέβλεπαν το φως του ήλιου. Κι η συνέχεια είναι  λίγο πολύ γνωστή. Ο Θησέας, η Αριάδνη, ο Αιγαίας και τα καράβια  με τα  μαύρα πανιά που ξεχάστηκαν να αλλαχτούν και το κακό μεγάλωσε για την πόλη της Αθήνας.

Νέα ανάγνωση λοιπόν στο μύθο, ένα καινούργιο παραμύθι ειπωμένο από διαφορετική σκοπιά. Ένα παραμύθι για την μοναξιά, την εξουσία, τη δύναμη, το θάρρος, την προδοσία και το φόβο.

Η εικονογράφηση του βιβλίου έχει γίνει από την Σοφία Παπαδιπούλου με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο με μια καινούργια μορφή στον φοβερό Μινώταυρο, που είναι αρκετά συμπαθής πια και με χρώματα εμπνευσμένα από τη Μινωική Κρήτη. Ζωντανή, απλή και παραστατικότατη!

Για παιδιά από 5 ετών!

*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός

Ο άνεργος πρίγκιπας, ο τσαγκάρης της αγάπης και η …Νεράιδα Κρίση!

Τούτο το παραμύθι δεν γράφτηκε μια φορά και δυο καιρούς αλλά… σήμερα! 

Μια ιστορία για μια όμορφη νεράιδα που μια μέρα όπως μάζευε δροσοσταλίδες την αυγή μέσα στο δάσος, βρήκε ένα μικρό κατακόκκινο μανιτάρι. Θαμπώθηκε από το χρώμα του, το σχήμα, το άρωμα του, και χωρίς να το καλοσκεφτεί …δάγκωσε ένα πολύ μικρό κομμάτι. Αμέσως έχασε τη δύναμή της κι όλα άλλαξαν στην μικρή πολιτεία του δάσους. Οι άνθρωποι άρχισαν να χάνουν το γέλιο, τη χαρά και τις δουλειές τους. Η νεράιδα Ακριβή  ξέχασε ακόμα και το όνομά της και τώρα πια όλη τη φώναζαν …Κρίση. Ακόμα και  ο ίδιος ο βασιλιάς της  χώρας τους έμεινε… Άνεργος. 

Τι θα γίνει; Πως καταφέρνει ένας μικρός τσαγκάρης με τα μαγικά του χέρια να ξεπεράσει τις δύσκολες εποχές  και πως ο πρίγκιπας  θα επιβιώσει;  Η Νεράιδα Κρίση μπορεί να έχασε τη μνήμη της και όλες τις ομορφιές του δάσους αλλά έμαθε κάτι στους ανθρώπους… Ένα πολύτιμο μυστικό!

Η αποκάλυψή του και η συνέχεια του παραμυθιού  τούτο το Σάββατο 28 Νοεμβρίου 2015, στο βιβλιοπωλείο «Δοκιμάκης», στα Παραμύθια του Σαββάτου, εκεί γύρω στις 12.00 το μεσημέρι!

Η Ελένη Μπετεινάκη μαζί με τις κούκλες της θα είναι  εκεί, να αφηγηθεί ένα δικό της παραμύθι , σύγχρονο και επίκαιρο αφού είπαμε πως είναι πια καιρός  «…να λέμε την αλήθεια , μέσα από τα παραμύθια…».

Και σαν τελειώσει η ιστορία κάτι θα φτιάξουμε με τους μικρούς φίλους των παραμυθιών, ένα στέμμα πολύ διαφορετικό ή μια πρωτότυπη αγγελία που θα φτάσει ίσαμε τα πέρατα του κόσμου και ….της φαντασίας!

Το παραμύθι γράφτηκε με αφορμή τα βιβλία από τη σειρά Μικρές Καληνύχτες των εκδόσεων Μεταίχμιο: «Ο Άνεργος Πρίγκιπας », της Ιωάννας Μπουλντούμη και «Τα μαγικά χέρια του Τσαγκαράκου» της Μαριέττας Κόντου!

Οι κούκλες είναι δημιουργία της Εύης Αλμπαντάκη από το Κουμπί και το Βελόνι!

Κυρίες και κύριοι …η Αγία Αικατερίνη των Σιναϊτών !

Μια εκκλησιά, ένα τούρκικο τζαμί, ένα μουσείο!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Κάποτε ήταν μια εκκλησιά από τις μεγαλύτερες του Μεγαλόκαστρου. Μετά άλλαξε χρήση έγινε τζαμί ,επίσης από τα πιο ξακουστά. Κι ύστερα την έκαναν  αυτοκινητοστάσιο την περίοδο της Κατοχής, και χώρο απορριμμάτων,  και πάλι εκκλησία και  σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης. 

Γκρίζος ο ουρανός σήμερα, μουντός ο καιρός, τα σύννεφα φτιάχνουν χίλια δυο σχέδια στο πέρασμα τους. Η πλατεία είναι σχεδόν έρημη το πρωί, περιστέρια μόνο ψάχνουν για ένα σπυρί και οδοκαθαριστές μαζεύουν τα απομεινάρια της προηγούμενης νύχτας. Το ρολόι του Αγίου Μηνά δείχνει σχεδόν χαράματα, ετοιμάζεται να κτυπήσει κι εγώ προχωράω  αργά με το ποδηλάτό μου πάντα, στην άδεια πλατεία και θαυμάζω για μια ακόμα φορά τα μνημεία μας, την ιστορία μας …και θυμάμαι  και αναρωτιέμαι πως άντεξαν,  τι έχουν «ζήσει» στο πέρασμα των αιώνων.

Γειτόνισσα ξεχωριστή του Αϊ Μηνά, η Αγία Αικατερίνη, στέκει χρόνια και κοσμεί την πλατεία  και την όχι και τόσο καλαίσθητη από κτίρια γειτονιά, που όλη η ιστορία της πόλης έχει περάσει μέσα από αυτήν, τόσους αιώνες μέχρι και σήμερα…

Δεν ξέρω πόσοι συμπολίτες μας έχουν επισκεφτεί τούτο το κτίσμα μετά την ανακαίνισή του, αλλά πιστεύω πως είναι υποχρέωση του καθενός μας αν θέλουμε να είμαστε πολίτες τούτης της πόλης και αν λίγο νοιαζόμαστε για την ιστορία, τον πολιτισμό και γιατί όχι την κουλτούρα μας,να το δούμε τουλάχιστον μία φορά!

 «…Λοιπόν, αξιότιμοι αδερφοί μου! Τέτοιο τζαμί δεν υπάρχει άλλο μέσα στο Χάνδακα, ίσως και σ' όλες τις οθωμανικές χώρες. Ήταν εκκλησία των Ρωμιών και είχε ήδη πέτρινο θόλο. Δεν υπάρχει στο εσωτερικό της τίποτε ξύλινο. Οι πόρτες και οι τοίχοι της είχαν χρυσοποίκιλτα σχέδια. Τώρα χίλιες φορές περισσότερα σχέδια και στολίδια έχει. Όλοι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με χρυσά σχέδια. Είναι ένα φωτεινό τζαμί...Ο μιναρές του τζαμιού ήταν παλιό καμπαναριό. Όμως η κορυφή του φτιάχτηκε σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των μιναρέδων και προστέθηκε κι ένα μπαλκόνι για την πρόσκληση της προσευχής. Είναι ένα έργο τέχνης. Αυτό το όμορφο τζαμί μοιάζει με περίπτερο του παραδείσου, έτσι που βρίσκεται μέσα σε τριακόσια βήματα πλατύ κήπο του Ιρέμ (κήποι του παραδείσου) με τριαντάφυλλα και υακίνθους. Οι τρούλοι του τζαμιού είναι κόκκινοι και σοβαντισμένοι με χορασάνι και ασβέστη. Γύρω υπάρχουν τα δωμάτια των μαθητών, το σχολείο, ο μεντρεσές (Ιεροδιδασκαλείο) κι άλλα όμορφα κτίσματα. Δεν υπάρχει άλλο τέτοιο τζαμί στο Χάνδακα ούτε κι αλλού. Ας προστατεύει ο Θεός τον κόσμο!...»*

«…Όταν είδε ο Εβλιά Τσελεμπί τούτο το τζαμί είπε στο χρονόγραμμά του: Ας είναι σ' αυτό το κτίσμα ο Παντοτινός Θεός Διώκτης της αμαρτίας και Βοηθός. Έτος 1080».*

Λένε πως η αρχική φάση ύπαρξης του ναού, πιθανολογείται τον 12ο ή 13ο αιώνα.

Για το κτίσιμο της εκκλησίας δεν διατίθενται και πολλά στοιχεία. Την περίοδο της Ενετοκρατίας ήταν η ορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Γράφουν επίσης οι ιστορικοί πως  την Β΄Βυζαντινή περίοδο αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο με τμήματα γραμματικής, λογικής, ρητορικής, μαθηματικών, ζωγραφικής, μουσικής και πολλών άλλων ακόμη. Απ΄αυτήν την σχολή αποφοίτησαν πολλοί γνωστοί Κρητικοί που διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στην εκκλησία. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός, κυριότερος εκπρόσωπος της "Κρητικής Σχολής". Επίσης ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης, ο Πατριάρχης Μελέτιος Πηγάς, ο Επίσκοπος Εμμανουήλ Μαργούνιος.

Λέγεται ότι μέχρι τα μέσα του ΙΣΤ’ αιώνα,είχε δεσπόζουσα θέση στο Σιναϊτικό Μοναστηριακό μετόχι του Χάνδακα. Πως  οι μοναχοί ήταν εγγράμματοι και η Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης ήταν η πιο λαμπρή, από τις Εκκλησίες του.

Γράφει ο Τζουάνες Παπαδόπουλος στις αναμνήσεις του από τον Βενετοκρατούμενο Χάνδακα στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα, « Στον καιρό της σχόλης»* :

«…Ήταν μετά ο ορθόδοξος ναός της Αγίας Αικατερίνης με μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βασιλείου, που δεν έτρωγαν κρέας, που πριν από το πόλεμο ήταν ο πλουσιότερος σε έσοδα απ όλες τις ορθόδοξες και καθολικές εκκλησίες και συντηρούσε σχεδόν εκατό καλόγερους, με χωριά και εισοδήματα τεράστια που έβγαιναν από αυτά, όχι μακριά, κοντά στην πόλη. Αυτή η εκκλησία ήταν επίσης παλαιό οικοδόμημα αλλά με θολωτή στέγη και ήταν κατάγραφη με αγίους, με μεγάλα έξοδα, γιατί υπήρχε πολύ χρυσάφι στις εικόνες. Τη διοικούσε ο αββάς, που εκλεγόταν κάθε τόσα χρόνια, και είχε την ευθύνη, χωρίς να δίνει λογαριασμό στο τέλος της θητείας του, επειδή ζούσαν σαν πραγματικοί μοναχοί και δεν συνήθιζαν να διαχειρίζονται χρήματα ή να έχουν στην κατοχή τους ούτε ένα κατρίνι, το μοναστήρι τους έτρεφε πλουσιοπάροχα, πόσο μάλλον που δεν έκαναν ακριβά ρούχα και πάντα ήταν ντυμένοι με ράσο από τραχύ ύφασμα και παρόμοια κάπα, ο καρναβάς και η κουκούλα τους από το ίδιο χοντροϋφασμένο πανί. Κι ο αββάς λεγόταν στα ελληνικά Ηγούμενος. Και κάθε χρόνο, χάρη στο κληροδότημα μιας αρχόντισσας του ορθοδόξου δόγματος, για οκτώ ημέρες πριν από το πανηγύρι της Αγίας Αικατερίνης μοίραζαν συνέχεια ένα μεγάλο ψωμί, παρόμοιο μ΄ αυτό που μοιράζεται της Αγίας Βαρβάρας μα όχι τόσο λευκό, σ όλες τις ψυχές που παρουσιάζονταν, κάθε φύλο, ακόμα και σε πλασματάκια στις φασκιές, μαζί με μισό μπουκάλι καθαρό κρασί. Και στο διάστημα αυτών των οκτώ ημερών έτρεχαν όχι μόνο οι κάτοικοι της πόλης αλλά και οι χωρικοί από το διαμέρισμα, και φρόντιζαν να έχουν αποθήκες ολόκληρες γεμάτες ψωμί και φούρνιζαν συνέχεια μέσα στο μοναστήρι για να φτάσει. Κι ήταν φορές που πήγαιναν γυναίκες να πάρουν αυτό το ψωμί κρατώντας δύο και τρία μωρά στην αγκαλιά και από το χέρι. Και τότε , κάπου κάπου , τύλιγαν στις φασκιές ακόμα και γάτες ή σκυλάκια και ξεγελιόταν μέσα στη σύγχυση της διανομής εκείνοι που έκανα τη μοιρασιά, μετά όμως αποκαλύφθηκε το κόλπο και πήραν τα μέτρα τους για να μην τους κοροϊδεύουν…»*

Και ο Τζουάνες Παπαδόπουλος συνεχίζει λίγο παρακάτω…

«…Μετά την ημέρα της εορτής, ιδίως στον όρθρο, μοίραζαν απλόχερα κερί σε λαμπάδες, λευκές, που παράγγελναν από τη Βενετία, γιατί οι άλλες ορθόδοξες εκκλησίες χρησιμοποιούσαν λαμπάδες από κίτρινο, παρθένο κερί, που τις έφτιαχναν εκεί, στην πόλη, κι έδιναν όποιον πήγαινε στον όρθρο ένα κερί κι όπως το άναβαν όλοι, γινόταν η νύχτα μέρα. Κι αυτά τα κεριά ζύγιζαν το καθένα μια και δύο ουγγιές, και διανέμονταν ανάλογα με την κοινωνική θέση του καθενός, όπως γινόταν σε όλες τις εκκλησίες την ημέρα της εορτής τους στον όρθρο ή καμιά φορά στη λειτουργία. Έστελναν μετά στα μέγαρα των Εκπροσώπων από μια λαμπάδα βάρους μιας λίβρας επιχρυσωμένη με την εικόνα της Αγίας Αικατερίνης. Παρόμοια δώρα έκαναν στους ευγενείς πάτρωνές τους και σ όλους τους επιφανείς αξιωματούχους του Χάνδακα. Την ημέρα της εορτής έκαναν το τραπέζι στους Εκπροσώπους, καλούσαν και άλλους ευγενείς, της Αποικίας και Κρητικούς, εκτός από τον Γενικό Προβλεπτή. Για φαγητό είχε ψάρι και κρέας σε πολύ μεγάλη αφθονία, το ένα πιάτο μετά το άλλο κατά τη συνήθεια του Χάνδακα, σ΄ένα μακρύ τραπέζι, ποτέ στρογγυλό. Και την επόμενη έκαναν άλλο ένα γεύμα ή συμπόσιο, χωρίς κρέας όμως, γιατί αυτή τη φορά καθόταν στο τραπέζι ο Ηγούμενος με τους υπόλοιπους ανώτερους μοναχούς και με όλους τους ευεργέτες της μονής, ευκατάστατους ανθρώπους…»*

Μετά το 1669 ο Χάνδακας περνάει οριστικά στα χέρια των Οθωμανών και ο  ναός μετατρέπεται μουσουλμανικό τέμενος. Δωρήθηκε στον Ζουλφικάρ Αλή Πασά. Στα βιβλία των Βακουφίων, σημειώνεται ως “Κετχουντά Βέη Τζαμισί” και επίσης ήταν γνωστό με την ονομασία Ζουλφιακάρ Αλί Τζαμισί ή Αγιά Κατερίνα Τζαμισί.

Με την κατάκτηση από τους Τούρκους της πόλης όλα σταματούν. Η μεγάλη σχολή και η βιβλιοθήκη που υπήρχε σ΄αυτήν δεν λειτουργούν πια. Αποκτά έναν μεγαλοπρεπή και διπλό μιναρέ που κι αυτός όπως και τόσα άλλα καταστρέφεται στις αρχές του 20ου αιώνα.

Σύμφωνα με την μετάφραση των Τούρκικων Αρχείων  του Νικόλαου Σταυρινίδη βρέθηκε έγγραφο που δείχνει κάτι  σχετικό με την επιδιόρθωση του τζαμιού στα 1720.

« …31 Αυγούστου 1720 - 26 Seval 1132Π. Μ. Η στέγη των προπυλαίων του τεμένους Ζουλφικάρ ήτο κεραμωτή. Κατά τον χειμώνα τα όμβρια ύδατα εισερχόμενα δια των κεράμων ημπόδιζον τους προσκυνητάς από του να εκτελούν την προσευχήν των. Κατόπιν διαταγής του Πασά Χάνδακος μετέβη επί τόπου ο Αρχιτέκτων του Δημοσίου Μιχάλης, όστις μετ' άλλων εμπειρογνωμόνων υπελόγισε την απαιτηθησομένην δαπάνην, καθώς και ταύτην των υδαταγωγών του τεμένους.»

Ο Ζαχαρίας Πρακτικίδης, πάλι, στη χωρογραφία του η οποία συντάχθηκε το 1818 αναφέρει για το συγκεκριμένο κτίσμα: “...Κεχαγιάμπεη τζαμισί. Άμα τη αλώσει υπό των τούρκων εδωρήθη υπό του Σουλτάνου εις τον Κεχαγιά Βέη του κατακτητού Κιοπρουλή. Μίαν εκ των δύο δεξαμενών που προμήθευαν την Πόλιν με ύδωρ γλυκυτάτου, καθαρωτάτου και ψυχροτάτου, ήτο λιθόκτιστος, μεγάλην  και σκεπαστήν ευρίσκετο εις την περιοχήν του Κεχαγιά Μπέη του σημερινού Ναού της Αγίας Αικατερίνης… ”.

 

Κάτω από τον Άγιο Μηνά υπάρχει και σώζεται μέχρι σήμερα η μεγάλη υπόγεια δεξαμενή, η οποία δέχονταν το νερό των πολλών υδρορροών του Ναού, το νερό αυτό πήγαινε σ’ αυτήν την στέρνα της Αγίας Αικατερίνης. Την περίοδο μάλιστα του Μεσοπολέμου έπαιρναν νερό από εκεί οι Ηρακλειώτες…

Από τις αρχές του 20ου το μουσουλμανικό τζαμί περνάει στη δικαιοδοσία της Χριστιανικής εκκλησίας όπως φαίνεται σε ένα βασιλικό διάταγμα της  12ης Μαρτίου 1919, για την μελλοντική χρήση του.

Γράφει ο Νικόλαος Ζευγαδάκης σε άρθρο του  «Προς απόδοσιν αυτού εις την χριστιανικήν λατρείαν » :

“…Εις τον ούτω πως ανακαινιζόμενον και καθιερούμενον λαμπρόν ναόν θα λαμβάνη χώραν μεγαλοπρεπής και επιβλητική η πανήγυρις της Αγίας Αικατερίνης, θα τελούνται δε, εκτός άλλων ακολουθιών, και το καθιερωμένον κατά Ιούλιον μνημόσυνον υπέρ του αειμνήστου μεγάλου Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου του Λουκάρεως, εκλεκτού της πόλεως τέκνου, σπουδάσαντος και διδάξαντος εν τη περί τον ναόν τούτον περιφήμω σχολή, μετά του οποίου μνημοσύνου θα είναι δυνατόν να συνδυθασθή γενικώτερον τοιούτον και υπέρ των εν τη σχολή ταύτη εκπαιδευθέντων και διδαξάντων μεγάλων δ’ έπειτα αποβάντων εις τα γράμματα και την Εκκλησίαν ανδρών της μεγαλονήσου”.

Πολλές οι σκέψεις για τη χρήση του κτιρίου. Άρχισε να δέχεται για φιλοξενία πρόσφυγες πολύ πριν τη φοβερή χρονιά του 1922. Οι ιδέες και οι σκέψεις για τη χρήση του συνέχισαν να υπάρχουν και επί δημαρχίας Μηνά Γεωργιάδη, τον χώρο αυτό επισκέφθηκε ειδικός υπάλληλος του υπουργείου Παιδείας και αφού εξέτασε το προαναφερόμενο κτήριο διαπίστωσε ότι ένας τέτοιος χώρος για την καλή διατήρηση των βιβλίων είναι ακατάλληλος.

Την περίοδο της Μάχης της Κρήτης και του βομβαρδισμού της πόλης αναφέρει σε άρθρο του στην εφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ο  καθηγητής Μ. Παπαμιχαλάκης πως δύο βόμβες… « …διετρύπησαν την στέγην αυτού. Η μία διετρύπησε την στέγην του κεντρικού κλίτους, ολίγον αριστερά της κόγχης του ποτέ Ι.Βήματος και η άλλη διετρύπησε την στέγην του συνδέοντος το κλίτος της Αγ.Αικατερίνης με το κλίτος των Αγ. Δέκα. Το τέμενος ουδεμία άλλην ζημίαν υπέστη. Κατά τη διάρκειαν της κατοχής οι Γερμανοί εχρησιμοποίησαν το τέμενος ως αυτοκινητοστάσιον…».

Στο ίδιο άρθρο του ο καθηγητής Παπαμιχαλάκης γράφει πως το κλίτος ή παρεκκλήσιο των Αγ. Δέκα πριν από τη Μάχη της Κρήτης χρησιμοποιείτο «…ως πρόχειρον αφοδευτήριον ή τόπος απορριμάτων…Ήτο εις άθλιαν κατάστασιν…».

Τελικά ύστερα από εισήγηση του ως άνω καθηγητή ο οποίος διετέλεσε και εκκλησιαστικός σύμβουλος τα έτη 1942 – 1943 δήλωσε αν γινόταν να χρησιμοποιηθεί ξανά ο χώρος για θρησκευτική λατρεία κατόπιν επισκευής και υπό την προεδρία του Γεωργίου Κριτσωτάκη οι εργασίες ξεκίνησαν. Την 24η Νοεμβρίου 1943 έγινε ο εσπερινός και την επομένη ημέρα της Αγίας Αικατερίνης, ο όρθρος και η θεία λειτουργία.  Αξιοσημείωτο ήταν επίσης το γεγονός πως δόθηκε σαν τιμή στον πρώτο πλειοδότη τον έμπορο κ. Βατίστα, που προσέφερε το ποσόν των 200.000 δραχμών για την επισκευή του ναού , να κτυπήσει πρώτος την καμπάνα. Και πάλι λόγω άγνοιας το κλίτος των Αγ. Δέκα χρησιμοποιήθηκε αρχικά σαν κλίτος της αγίας Αικατερίνης και αφού τελικά αποκαλύφθηκε επιγραφή πάνω στη θύραν του κλίτους το 1948 έγινε ο επίσημος εγκαινιασμός του.

 Χαρακτηριστική η αναφορά του Νικολάου Ζευγαδάκη, επίσης κατά την πρώτη αυτή επαναλειτουργία του ναού :

“…Το ιερουργηθέν το πρώτον κατά την 25ην Νοεμβρίου 1943 παρεκκλήσιον του ειρημένου παλαιού ενταύθα ναού ελειτούργησεν από τότε άνευ εγκαινίων δι αντιμηνσίου ως ευκτήριος οίκος της Αγίας Αικατερίνης, επ’ ονόματι της οποίας ετιμάτο ο όλος ναός.Θα διατηρήση όμως το παρεκκλήσιον την τοιαύτην του ονομασίαν εφ’ όσον, ως είναι γνωστόν, ετιμάτο επ’ ονόματι των Αγίων Δέκα των εν Κρήτη μαρτυρησάντων, το όνομα δε της Αγίας Αικατερίνης έφερε το μέγα του ναού κλίτος, ποίαν δε ονομασίαν ενδείκνυεται όπως λάβη τούτο κατά τα ιερά εγκαίνια; Περί τας απορίας ταύτας, αίτινες ως λίαν φυσικαί, προεβλήθησαν ευθύς εξ αρχής, θα περιστραφή το παρόν σημείωμα”.

Έκανα μια τελευταία βόλτα στην πλατεία…  Τα σύννεφα όλο και πύκνωναν και τα περιστέρια κουρνιασμένα πια στο ψηλό γείσο της εκκλησίας και στο μεγάλο στρογγυλό παράθυρο ή μαζεμένα σε μια άκρη συνέχιζαν να ψάχνουν και να …τρέμουν.

Σχεδόν ψυχή πουθενά… Τελικά άρχισε να ψιλοβρέχει… 

Πήρα το ποδήλατο μου και έφυγα περνώντας ανάμεσα τους. Τρόμαξαν, σηκώθηκαν με μιας στον αέρα… Κι ένοιωσα πως ξεκίνησε πάλι η ζωντάνια της μέρας. Γύρισα και κοίταξα πίσω, όπως κάθε φορά… Τόσες θύμησες πάλι… τόση ιστορία  και πόση ακόμα, που αγνοούμε…

Χρόνια πολλά στην Αγία Αικατερίνη…για τη σημερινή μέρα,που ΄ταν αιτία της θύμησης!

*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός

ΠΗΓΕΣ :

Χωρογραφία της Κρήτης,Ζαχαρία Πρακτικίδη, ΤΕΕ,1983

Εβλιά Τσελεμπί, Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671), Εκάτη, Αθήνα 1994,

Νικολάου Σ. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις Τουρκικών Αρχείων,Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη

*Στον καιρό της σχόλης, Τζουάνες Παπαδόπουλος, ΠΕΚ

Το Ηράκλειο στο πέρασμα των αιώνων, Στέργιου Σπανάκη, εκδ. Δήμου Ηρακλείου 1990

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Ηeraklion.gr

Αρχείο Μηνά Γεωργίαδη

Αρχεία Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου

Εφημερίδα Μεσόγειος

Δημοσιεύτηκε στο cretalive.gr στις 25 Νοεμβρίου 2015 :http://www.cretalive.gr/history