Του Μικρού Αγίου Μηνά η εκκλησιά! Του Καβαλάρη της πόλης μας!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Μια βόλτα στην Ιστορία έχει πάντα μια γοητεία περισσή, ειδικά όταν ανακαλύπτεις, κάθε φορά, μικρές λεπτομέρειες  που σε οδηγούν σε σπουδαία γεγονότα τούτου του τόπου.

Με αφορμή την μεγάλη γιορτή του πολιούχου της πόλης μας, του Αγίου Μηνά, η βόλτα ήταν απαραίτητη.

Θυμήθηκα εκείνα τα χρόνια αμέσως μετά την πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους στα 1669, πόσα χρόνια ακόμα περάσανε  ίσαμε να καταφέρει ο τότε Μητροπολίτης Κρήτης να έχει μια εκκλησία στον Χάνδακα να λειτουργεί…

Πενήντα έξι συναπτά έτη πέρασαν χωρίς μια εκκλησιά …

Πολλά τα προβλήματα, πολλές οι ίντριγκες, ίσαμε την χρονιά (1725) που Μητροπολίτης Κρήτης εκλέγεται ο Γεράσιμος Λετίτζης. Η σουλτανική άδεια που του δόθηκε μιας και το είχε θέσει σαν όριο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο,  για ανέγερση ναού, αφορούσε την ιδιόκτητη βακουφική κατοικία στον Χάνδακα,που «στον περίβολο της υπήρχε παλαιά εγκαταλελειμμένη εκκλησία»

Χαρακτηριστική είναι η μετάφραση του φιρμανιού που στάλθηκε από τον Ναϊλή Αβτουλάχ-πασά και λέει: 

«Θέλει γίνει γνωστόν υμίν άμα τη αφίξει της παρούσης Υψηλής Αυτοκρατορικής Μου διαταγής, ότι ο εν τη νήσω Κρήτη Μητροπολίτης Γεράσιμος υπέβαλεν εις τους πόδας του Υψηλού και πανενδόξου Αυτοκρατορικού Μου θρόνου αναφοράν, δι’ ης αναφέρει ότι εν τη συνοικία Κετχουδά Βέη «Αγάις Αιακτερίνης» της πόλεως Ηρακλείου κείται οικία Βακουφική, ήτις περιήλθεν εις αυτόν εκ του πατρός του από της εποχής της αλώσεως, εγκαταλειφθείσα τότε κατά την κατάληψιν του φρουρίου ως Εκκλησία, όπως χρησιμεύη δια την ανάγνωσιν του Ευαγγελίου και την αφήν κηρίων και κανδηλίων, συμφώνως προς το εις χείρας αυτού ευρισκόμενον Υψηλόν Αυτοκρατορικόν φιρμάνιον, εκδοθέν συνεπεία ερμηνείας ιερονομικής του Ιερού Μουσουλμανικού δικαίου…. Όπως εγνώσθη και εξηκριβώθη καταλλήλως, η ειρημένη εκκλησία υπήρξεν έκ παλαι οίκος προσευχής και εκτελέσεως των ιεροτελεστιών των Χριστιανών».

Ήταν 10 Νοεμβρίου 1835, ημέρα Δευτέρα, όταν επιτέλους έγιναν  τα εγκαίνια της μικρής εκκλησίας του Αγίου Μηνά, με μεγαλοπρέπεια και τεράστια συγκίνηση.

Σε ένα μοναδικό στιχούργημα  του Πρεσβύτερου Αρχανιώτη Παύλου Κλάδου ή Κλαδόπουλου που σώζεται σε δυο κρητικά χειρόγραφα(στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης)  και που εξέδωσε ο Τιμόθεος Βενέρης, διαβάζουμε:

{…Λοιπόν  στις  δέκα  του  μηνός ήγουν  του Νοεμβρίου,

ανοίχτηκεν η εκκλησιά Μηνά του Υπεραγίου

μέσα  στούς επτακόσιους  πέντε με  τους τριάντα,

χιλίους  λέγω από Χριστού  κι εμάθετε  τα πάντα.

Ινδικτιώνος δεκατρείς, ημέρα ήταν Δευτέρα,

Ως τώρα ήτον σκοτεινά, μα τώρα εγίνη μέρα.

Ατός του με πολλήν χαράν λέγω εγκαινίασέν την

Κι ατός του με τα χέρια του λέγω εθρόνιασέν την.

Με ιερείς και μοναχούς, πισκόπους και παπάδες,

με εύμορφα θυμιάματα και με πολλές λαμπάδες.

Και κάνοντας παράκληση και ευχαριστιά μεγάλη,

Απού τον άξωσεν ο Θιός τέτοια δουλειά να κάμη…}

 

Και φυσικά λίγο παρακάτω εκθειάζει το εγκώμιο του Γεράσιμου Λετίτζη:

Βέβαια πράγμα φοβερόν ήκαμεν ο γενναίος

Κρήτης ο κυρ Γεράσιμος  που δειξε θαρσαλέος.

Έξι κι εξήντα το λοιπόν χρόνοι ΄σαν περασμένοι

όπου αυτή η εκκλησιά ήτονε ρημασμένη.

Κι αχούρι την εκάμασι και μαγερειό κι αμπάρι,

και τώρα ο κυρ Γεράσιμος της ήδωκε την χάρη...

Ας έχει δόξα ο Θεός που του ΄δωκε τη χάρη

Του Κρήτης κυρ Γεράσιμου τέτοιον καλόν να κάμη.

 

Αμέσως μετά την τέλεση των εγκαινίων, ο μητροπολίτης Γεράσιμος έγινε στόχος αποτρόπαιων πράξεων των Τούρκων. Λέγεται πως δεκατέσσερις μέρες είχαν μόνο περάσει και τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου, ημέρα Τρίτη, δέχτηκε επίθεση από όχλο Τούρκων, οι οποίοι έριξαν πέντε πυροβολισμούς και άγρια κτυπήματα «καδρέτων» στην πύλη της Μητρόπολης, την οποία άφησαν διάτρητη.

Ο Μητροπολίτης, μην έχοντας άλλον τρόπο να πολεμήσει τους άγριους Τούρκους, άρχισε μαζί με τους κληρικούς που βρίσκονταν κοντά του δεήσεις στον άγιο, και την ώρα της μεγάλης επίθεσης στην πόρτα ακούστηκε μια φωνή: «Τώρα θα μας πιάσουν».

Οι Τούρκοι, νομίζοντας ότι εκδιώκονται από χιλιάδες Χριστιανούς, τράπηκαν σε φυγή και από τότε με εντολή του πασά κανένας πια δεν επιτρεπόταν να προβεί σε οποιαδήποτε βάρβαρη πράξη κατά των Χριστιανών, γιατί θα είχε βαρύτατη τιμωρία. Όσες μεθόδους κι αν χρησιμοποίησαν, όσες ύβρεις και αν εξαπέλυσαν, το μόνο που κατάφεραν ήταν, κατόπιν εξέτασης αιτημάτων των πιο φανατικών Οθωμανών, να βγει αυστηρότατη διαταγή που πλέον επέβαλλε ποινή θανάτου και δήμευση περιουσίας σε όποιον εξέφραζε παράπονα για την εκκλησία του Αγίου Μηνά και τη γειτνίασή της με το μουσουλμανικό τέμενος.   

Μεγάλη γιορτή, μεγάλη πια κι η εκκλησία μας …

Η 11 Νοεμβρίου του 1861, αμέσως μετά την λειτουργία της εορτής του Αγίου Μηνά, έγινε μια μεγάλη συνέλευση των μελών της Δημογεροντίας Ηρακλείου, των Συντεχνιών, της Εφορείας των Σχολείων και πολλών εξεχόντων προσώπων επαρχιών και της πόλεως μας και ο Μητροπολίτης Διόνυσος ανακοίνωσε σε όλους την επιθυμία του.

Να ανεγερθεί νέος Μητροπολιτικός ναός στην πόλη του Ηρακλείου!

Η πρόταση έγινε δεκτή από όλους και μια επιτροπή Ανεγέρσεως του ναού συστάθηκε αμέσως. Στις 16 Απριλίου του 1895 με πρωτοφανείς εκδηλώσεις έγιναν πια τα εγκαίνια του νέου Ναού …

Κι η Ιστορία συνεχίζεται και ψάξτε να δείτε πόσα πολλά γινήκανε τα πιο παλιά τα χρόνια…

Ένα κεράκι να ανάψετε όλοι σας  στη Χάρη του…

 

Πηγές:

Ελένη Μπετεινάκη, Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, επιμέλεια : Τασούλα Μαρκομιχελάκη, εκδ. Μύστις, 2022