Η Κρήνη Μπέμπο… οι Χαλικούτηδες του Μεγάλου Κάστρου και η γιορτή του «Μάι Κιου – Κιουρή » !

Της Ελένης Μπετεινάκη 

Άλλη μια βόλτα στα σοκάκια του Χάνδακα, στις πλατείες του Μεγάλου Κάστρου σε εκείνα τα χρόνια που δεν ήμασταν εμείς εκεί… Στην ιστορία που τη γράφουν και οι απλοί άνθρωποι  που  έζησαν, περπάτησαν, δούλεψαν και διασκέδασαν στα ίδια  μέρη με μας.  Άλλη μια ιστορία που μπορεί να κρύβουν τα μνημεία, οι πέτρες  ή τα αγάλματα που …αν …αν μπορούσαν να μιλήσουν για όλα όσα « έχουν δει » ίσως να ξαφνιαζόμασταν σε ευτράπελα , δράματα και δρώμενα που δεν τα βάζει ο νους μας …

Στην αρχή της αγοράς του σημερινού Ηράκλειου στην πλατεία Κορνάρου,  υπάρχει ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Πόλης. Είναι η Κρήνη Μπέμπο  που πήρε τ΄όνομά της από τον στρατηγό του Χάνδακα Ματθαίο Μπέμπο ( Gian Matteo Bembo) κάπου ανάμεσα στα 1552 – 1554 μ.Χ. Ο Μπέμπο ήταν ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να διοχετεύσει νερό στην πόλη με υδραγωγείο ίσως από μια πηγή που υπήρχε στη σημερινή Καινούργια Πόρτα ή από την περιοχή του Κατσαμπά .Η κρήνη  ήταν όλη φτιαγμένη  από άσπρο μάρμαρο και για στολίδι της είχε ένα παράξενο άγαλμα χωρίς κεφάλι ενός  ρωμαίου αξιωματούχου. Δεξιά κι αριστερά υπήρχαν  δυο κίονες και λίγο παράπλευρα τα οικόσημα της οικογενείας Μπέμπο, του δούκα Αλβίζε Γκρίτι και των συμβούλων του, όπως είναι ήδη σε όλους μας γνωστό, σήμερα. Λένε πως τούτο το άγαλμα είχε μεταφερθεί εκεί από την Ιεράπετρα. Ακριβώς μπροστά φτιάχτηκε μια μαρμάρινη λεκάνη που έμοιαζε σαν μια σαρκοφάγος. Δίπλα ακριβώς υπήρχε και σώζεται μέχρι και τις μέρες μας το περίφημο Σεμπίλ του Χατζή Ιμπραήμ Αγά. Τα σεμπίλια ήταν δημόσιες κρήνες πάνω στο δρόμο , χτισμένες από επιφανείς Τούρκους για τους διψασμένους  διαβάτες που η ανεύρεση νερού ήταν από τα πιο δύσκολα πράγματα την περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλά και παλαιοτέρα κι έτσι όλοι μνημόνευαν τον αγά που τους πρόσφερε αυτήν την μεγάλη πολυτέλεια. Λέγανε μάλιστα πως το καλοκαίρι έβαζε ανθρώπους και μετέφεραν χιόνι από τον Ψηλορείτη ώστε να προσφέρεται  κρύο νερό στους διψασμένους διαβάτες αλλά και στους Καστρινούς.

Η κρήνη και ιδιαίτερα το άγαλμα αποτέλεσε μέρος λατρείας από μια μερίδα ανθρώπων του

Μεγάλου Κάστρου τους γνωστούς χαλικούτηδες και όπως  γράφει ο Στέλιος Σπανάκης :  «Το άγαλμα της κρήνης, τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το είχαν βάψει μαύρο οι Αραπάδες, και το λάτρευαν, δημιουργήσαντες περί αυτού παράδοσιν θρησκευτικήν κατ' έτος τον Μάϊον, συναγειρόμενοι προ αυτού εν χοροίς και άσμασιν»...». Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας  οι χαλικούτηδες ήταν άνθρωποι που είχαν έρθει στο νησί σαν σκλάβοι ίσως από τις χώρες της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας και πιθανόν της Λιβύης. Έκαναν μια από τις πιο δύσκολες δουλειές εκείνες που κανείς δεν ήθελε όπως οι εκκενώσεις βόθρων των σπιτιών της πολιτείας. Ήταν μια δουλειά που γινόταν πάντα την νύχτα. 

Ο Νίκος  Ψιλάκης σε έρευνά του γράφει : « …Δύο εργάτες περνούσαν ένα μακρύ ξύλο στους ώμους και στη μέση και κρεμούσαν ένα μεγάλο μεταλλικό δοχείο , με το οποίο μετέφεραν το περιεχόμενο των βόθρων στη θάλασσα. Μερικές φορές μετέφεραν το όχι και τόσο ευώδες περιεχόμενο των βόθρων σε βαρέλια , οπόταν γινόταν πανδαιμόνιο στους καλντιρισμένους δρόμους…»

Τον Μάιο όμως αυτοί οι άνθρωποι είχαν την « τιμητική » τους . Την Πρωτομαγιά από νωρίς το πρωί οι εργασίες τους σταματούσαν και μαζεύονταν γύρω από το άγαλμα και την κρήνη και γιόρταζαν στολισμένοι όλοι « συν γυναιξί και τέκνοις  » με τα καλύτερα τους ρούχα ντυμένοι,  κρατώντας ρόπαλα, τύμπανα και άλλα μουσικά όργανα , χόρευαν και τραγουδούσαν σ όλη τη διάρκεια της ημέρας μέχρι αργά το βράδυ αποδίδοντας τιμή και λατρεία στο άγαλμα της κρήνης . Αυτό κατά άλλους ιστορικούς ή λαογράφους επαναλαμβανόταν, ίσως , ή συνέβαινε και  κάποιες άλλες μέρες του Μαΐου,  όπως χαρακτηριστικά γράφει  ο Παύλος Βλαστός : « …ώστε την πέμπτην ημέραν της εβδομάδος και την παραμονήν του Βαϊραμίου επισκέπτονται αυτό θυμιάζοντας λίβανο εκ του καπνού του οποίου γίνεται μέλαν, διο και συχνά το λευκαίνουν με άσβεστον ή και με χρώματα  διάφορα… Οι ασθενείς κρεμώσι σημαίας, οι ριγούντες αναρτώσι κλωστήν ή ταινίας…».

Πολλοί υποστηρίζουν πως η γιορτή αυτή των χαλικούτηδων γινόταν την 1^η του Μάη ,άλλοι στις 14 ή και στις 21 του ίδιου μήνα και μάλιστα από τα γραφόμενα  του Μανόλη Δερμιτζάκη σώζεται μια  σπουδαία μουσουλμανική γιορτή στις μνήμες του από το παλιό Κάστρο που την τοποθετεί  την ημέρα που και οι Χριστιανοί γιόρταζαν τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Μια πομπή ξεκινούσε περίπου από την σημερινή Χανιώπορτα και έφταναν μέχρι κάτω  στην θάλασσα στην περιοχή της Τρυπητής. 

Γράφει ο μπαρμπέρης Ποιητής του Μεγάλου Κάστρου Μανόλης Δερμιτζάκης… :

«…Στην ίδια αμμουδιά και Χαλιχούτες, μαύροι καστρινοί μουσουλμάνοι, εκείνο τον καιρό από τα παλαιότερα ακόμη χρόνια ώς λίγο καιρό ακόμα μετά την αυτονόμησιν της Κρήτης, εξετέλευαν τη θρησκευτική τους πορεία προς την ακρογιαλιάν της Τρυπητής, να γιορτάζανε το «Μάη Κιου-Κιουρί», όπως ονομάζονταν η εορτή ετούτη κάθε 21η του παραπάνω μήνα. Την πορεία αυτήν την αποτελούσανε οι καστρινοί Χαλικούτες, μαύροι Άραβες,{που} ξεκινώντας την ημέραν της γιορτής τις πρωινές ώρες από τα χεντέκια της Χανιώπορτας με επικεφαλής τον αψηλόσωμο αράπη σημαιοφόρο με την πράσινη θρησκευτική τους σημαία και με το διπλανό του ομόθρησκο, που, ως χτυπώντας ρυθμικά τις παλάμεςτων χεριών του ξεφωνίζοντας σύγκαιρα και ρητά ίσως από το Κοράνι ή και προσευχή τους, εκανόνιζε το ρυθμό με το βήμα που θα ακολουθούσαν ξωπίσω οι άλλοι ξεφωνίζοντας και τούτοι κάθετόσο: «Γιαραγκό! Γιαραγκό! Γιαραγκό!...»

Καθένας από τούτους στη θρησκευτική πορεία απαραίτητα εκρατούσε και το πήλινο γαστρί σε σχήμα στρογγυλής μικρής φρατζόλας γεμάτο από λάδι και καλά σφραγισμένο. Φτάνοντας στην ακροθαλασσιά της Τρυπητής, περνώντας όλο το τσαρσί που οι ντου-κιαντζήδες βγαλμένοι στα πεζοδρόιά τους παρακολουθούσαν εκεί μετά από τον ντοά (προσευχή) που έκαναν στον Αλλάχ, πετούσαν στη θάλασσα όλοι τα γαστριά που κρατούσαν. Έτσι, καθώς επίστευαν, τα γαστριά που είχαν πεταμένα στη θάλασσα παίρνοντάς τα τα κύματα με το θέλημα του Αλλάχ θα τα κατέβαζαν κάτω κατά τα μέρη της Μπαρμπεριάς, ώς θα τα ’φερναν περνώντας το πλατύ Λιβυκό πέλαγος στην ιερή πολιτεία της Μέκκας, τη γενέτειρα του Προφήτη. Ευλαβική προσφορά στο Μωχάμετ, τον αρχηγό της μωαμεθανικής θρησκείας…»

Πόσες ιστορίες ακόμα… πόσα πράγματα  « θαμμένα » στις πέτρες, στα αγάλματα, στις αμμουδιές, στα σοκάκια …!

Ίσαμε την άλλη φόρα πάλι …!

ΠΗΓΕΣ :    

Στ. Σπανάκης, «Η ύδρευση του Ηρακλείου», Ηράκλειο 1981

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ

Απ όσα θυμούμαι το παλιό κάστρο, Μανώλης Δερμιτζάκης, εκδ. Δοκιμάκης, 2009

Heraklion. Gr

Αρχεία Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης  Ηρακλείου