Κυριακή του Πάσχα …Χριστός Ανέστη !

Γιάννης Τσαρούχης, Πασχαλινό Αυγό, 1965

Επιμέλεια κειμένων :Ελένη Μπετεινάκη

«Πάσχα» στα Εβραϊκά σημαίνει: διάβαση, πέρασμα. Είναι εβραϊκή γιορτή εις ανάμνηση της Εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο, της θαυματουργού διαβάσεως της Ερυθράς Θάλασσας υπό τον Μωυσή και της σωτηρίας τους από την δουλεία του Φαραώ. Ο Χριστός σταυρώθηκε την ημέρα του εβραϊκού Πάσχα.

H ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα, καθορίστηκε από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Βιθυνίας στη Νίκαια, το 325 μ. Χ. Αποφασίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας και μετά το Πάσχα των Ιουδαίων.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν το αρνί στη σούβλα, μαζί με το κοκορέτσι.

Το αρνί που τρώμε το Πάσχα συμβολίζει τον Χριστό που θυσιάστηκε σαν το αρνί για την σωτηρία όλης της ανθρωπότητας.

Το απόγευμα στην Εκκλησία γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης. Οι Χριστιανοί ανταλλάσσουν αδελφικό ασπασμό διαβάζοντας το Ευαγγέλιο σε διάφορες σε διάφορες γλώσσες. Από την Κυριακή του Πάσχα και για 40 ημέρες οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί χαιρετούν ο ένας τον άλλον λέγοντας "Χριστός Ανέστη" και απαντώντας "Αληθώς Ανέστη".

Την Κυριακή του Πάσχα εκτός απ' τα αυγά σε μερικά μέρη καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Αυτοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Αυτό είναι "το καταβόλι" των Κερκυραίων.

Μετά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής του Πάσχα οι πιστοί κατά παλιά συνήθεια, μόλις επιστρέψουν από την Εκκλησία, παρακάθονται σε πρόγευμα και γεύονται κάποια πατροπαράδοτα φαγητά: μαγειρίτσα και σαλάτα με σαρδέλες ή ψητό της κατσαρόλας σε πολλά μέρη, τυρόπιτα και γαλατόπιτα στην Ήπειρο κ.α….

Σαν πρώτο όμως φαγητό τρώνε παντού κόκκινο αυγό, σύμφωνα με το τάμα που έκαναν το βράδυ της Αποκριάς: "με τ' αυγό να τα' ανοίξω!".Είναι κοινή συνήθεια να τσουγκρίζουν τα αυγά, δηλ. να κτυπά ο ένας τ' αυγό του άλλου, μύτη με μύτη κ.λπ. Τότε παίρνουν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου και τοποθετούν ένα καινούργιο.

Στη Σινώπη "άμα τελείωνε η Ανάσταση, πήγαιναν σπίτι, έπαιρναν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου, κάθονταν στο τραπέζι, πάστρευαν το παλιό αυγό κι έτρωγε ο καθένας λίγο για χάρη τον Χριστού. Κατόπιν έπαιρναν τα καινούργια, τα αυγά του Καλού Λόγου και έλεγαν το Χριστός Ανέστη και αφούτσουγκρίζανε  τα έτρωγαν. Ένα από τα καινούργια αυγά του Καλού Λόγου έβαζαν πάλι στο εικονοστάσι".

Πίνακας : Νικολάι Πιμονένκο

Σε μερικούς τόπους το τραπέζι δεν το σηκώνουν επί τρεις ημέρες, τα δε ψίχουλα τα ρίχνουν στ' αμπέλια, για να μεταοθεί σ' αυτά η αφθονία.

Αλλά το κύριο φαγητό του Πασχαλινού τραπεζιού είναι το αρνί, το οποίο ψήνουν στη σούβλα ή γεμιστό με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες στο φούρνο.

Σε πολλά μέρη το πασχαλινό αρνί αγιάζει ο παπάς, ο οποίος περιέρχεται από σπίτι σε σπίτι. Π.χ. "Κάθε Ροδίτης, φτωχός ή πλούσιος, το θεωρεί καλό στο σπιτικό του να σφάξει τη Λαμπρή ένα ρίφι η αρνί, που το λένε πασκάτη ή λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στο χερόμυλο) και βάλλοντάς το σε μια λεκάνη το ψήνουν στο φούρνο. Μετά την απόλυση, στην πρώτη Ανάσταση ο παπάς του χωριού γυρίζει όλους τους φούρνους ευλογώντας όλες τις λεκάνες με την σχετική ευχή του ευχολογίου, παίρνει τον κόπο του, (ένα κομμάτι ψημένο κρέας και λίγη γέμιση)".

Ο χορός του Πάσχα, ο οποίος γίνεται μετά την απόλυση στον αυλόγυρο της Εκκλησίας ενέχει πολλή ιεροπρέπεια με τον ιερέα προεξάρχοντα του χορού και τους ενορίτες ακολουθώντας κατά ηλικία και τραγουδώντας ειδικά με την περίσταση τραγούδια.

Στην Αργιθέα Αγράφων "Φυσικά το χορό θα σύρουν οι γεροντότεροι και συχνά γίνεται χωριστός αντρίκειος και χωριστός γυναικείος χορός...".

Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας "Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας... πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Το χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα..." και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία".

Στην Αίγινα ο χορός ήταν κλειστός χωρίς χορηγό (πρωτοχορευτή), ο δε κύκλος του γινόταν τόσο μεγάλος, ώστε ο ναός, ο οποίος δεν είναι και πολύ μεγάλος, βρισκόταν στο κέντρο του κύκλου... Όταν δε επρόκειτο ν' αρχίσουν τον χορό, ο εκεί παραβρισκόμενος παπάς έβγαινε από την θύρα του ναού κι έψαλλε το "Χριστός Ανέστη". Μετά κάποιος τραγουδιστής άρχιζε να τραγουδάει ένα απ' τα τραγούδι της γιορτής, οι δε χορευτές χόρευαν σύμφωνα με το τραγούδι.

Στην Κέρκυρα, στο χωριό Επίσκεψη, απαντάται ο χορός των Παπάδων. Το χορό τους συνοδεύουν με φωνητικό τραγούδι, ενώ πιο παλιά συμμετείχε και τσαμπούνα.

Στον Έμπονα της Ρόδου, γίνεται χαρακτηριστικό πασχαλινό πανηγύρι όπου οι Εμπονιότισσες με τις βαριές πολύχρωμες δωδεκανησιακές φορεσιές τους, χορεύουν χαρακτηριστικούς παραδοσιακούς χορούς και χτυπάνε με τις μπότες τους τη γη σαν να δηλώνουν σταθερά την παρουσία τους.

Στην Κύθνο το Πάσχα γίνεται μεγάλο λαϊκό γλέντι και συνήθως γάμοι με παλαιά γραφικότητα. Ακολουθεί γεύμα οπού σερβίρονται τα "αληφόνια", άγρια πικροράδικα και τα περίφημα θερμιώτικα "τσιμπητά" μαζί με φρέσκια μυζήθρα.

"Τρεις νύφες θα χορέψουνε κι οι τρεις στο πανηγύρι χώρια θα πιάσει η κάθε μια και το χορό θα σύρει Αρχίνησε τραγουδιστή και το λαγούτο παίξε και χώρια τα παινέματα της κάθε νύφης πλέξε".

Πίνακας: Νικολάι Πιμονένκο

Στο Καστελλόριζο ο χορός των κοριτσιών που στήνεται στον αυλόγυρο του Μητροπολιτικού ναού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, είναι από τα γραφικότερα λαμπριάτικα έθιμα. Για τις περιορισμένες κοπέλες του νησιού είναι ένα από τα κυριότερα γεγονότα της ζωής τους. Είναι η μόνη περίπτωση να δουν και να τις δουν τα παλικάρια του νησιού.

Την Κυριακή του Πάσχα, μία μέρα που τόσο φανερά εκδηλώνεται η χριστιανική αγάπη, συνήθιζαν άλλοτε να συνάπτουν και την σχέση της αδελφοποιϊας, η οποία ανυψώνει τη φιλία σε δεσμό αδελφικής αγάπης. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι η πράξη αυτή ελάμβανε την μορφή πραγματικής ιεροτελεστίας. Όπως αναφέρουν παλαιοί Αθηναιοδίφες, στην Αθήνα (άλλοτε) στον Εσπερινό της Λαμπρής γινόντουσαν οι αδερφοποιτοί.

Έπρεπε να έχουν κι ένα κορίτσι μαζί τους. Ο παπάς, αφού τους διάβαζε, τους όρκιζε στο Ευαγγέλιο, τους περίζωναν μ' ένα μακρύ κόκκινο ζωνάρι και τους τράβαγαν προς το ιερό. Ύστερα, φιλούσαν ο ένας τον άλλον, φιλούσαν και τον παπά στο χέρι και γίνονταν αδερφοποιτοί".

Το κορίτσι απ' τη στιγμήν αυτή το είχαν σαν αδελφή (σταυραδερφή). Αλλού οι αδερφοποιτοί σταύρωναν τα αίματά τους, δηλ. άνοιγαν τις φλέβες τους και αναμείγνυαν το αίμα τους.

Οι κούνιες, τις οποίες κρεμούν από τα δένδρα, αποτελούν αρχαίο έθιμο που γίνεται κάθε Κυριακή του Πάσχα και θυμίζουν την "αιώρα" των Αθηναίων παρθένων κατά τα Ανθεστήρια, μια από τις λαϊκότερες γιορτές, η οποία γιορταζόταν στις αρχές της άνοιξης.

Στη Βιζύη "η κούνια πρέπει να γίνει στο χλωρό, στο δένδρο που θα βλαστήσει κι όχι στο ξερό". Δεν πρόκειται λοιπόν για απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των χωρικών, αλλά για συνήθεια όχι σπάνια στις αγροτικές γιορτές, η οποία αρχικά είχε πιθανώς μαγικό χαρακτήρα, που αποσκοπούσε στην επίτευξη. Κουνιούνται, ενώ τραγουδούν τραγούδια της κούνιας. Π.χ.: Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες, κουνήσετε τις λεμονιές, πού 'ναι ανθούς γεμάτες".

Στη Σάμο το Πάσχα καίνε τον "τσιφούτη" (Ιούδα) και ακολουθεί λαϊκό τοπικό γλέντι. Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών.

Η Κυριακή του Πάσχα είναι μια μέρα όπου το ψητό αρνί αλλά και τα πολλά εδέσματα έχουν την τιμητική τους. Στη Λιβαδειά, η οποία φημίζεται για τις «λιχουδιές» της, διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πολύ ωραίο έθιμο. Αυτό των «Λάκκων του κεφιού». Το Μεγάλο Σάββατο οι κάτοικοι της πόλης ανοίγουν «λάκκους» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά. Την επόμενη μέρα το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης. Ενώ τα κλαδιά φλέγονται και η θράκα ετοιμάζεται, μπαίνουν τα αρνιά και το γλέντι ξεκινάει. Όλη η υπόλοιπη μέρα συνεχίζεται με πολύ κρασί και ατελείωτα δημοτικά τραγούδια.

Στο νησί των Κυκλάδων έχει καθιερωθεί ένα ξεχωριστό έθιμο. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία της Χώρας του νησιού, αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές κάνουν …κούνια. Το έθιμο είναι γνωστό ως «Οι κούνιες της Λαμπρής» και σύμφωνα με αυτό, όποιος αποφασίσει να κουνήσει κάποιον, αναλαμβάνει δέσμευση ενώπιον Θεού και ανθρώπου να τον παντρευτεί! Αντίστοιχο έθιμο έχουν και στη Λέσβο.

Το πατροπαράδοτο έθιμο «βυζάντι» έχουν στην Κάρπαθο. Αντί για σουβλιστό αρνί, την Κυριακή του Πάσχα έχουν γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το Μ. Σάββατο και στη συνέχεια τοποθετείται σε παραδοσιακό φούρνο του νησιού. Αυτός σφραγίζεται με …λάσπη και πηλό(!) και ανοίγεται την Κυριακή του Πάσχα.

Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι, ούτως ή άλλως, μία μοναδική εμπειρία, αλλά ένα έθιμο που έχει καθιερωθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου το κάνει ακόμα πιο ξεχωριστό. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούνε οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν χιλιάδες πήλινα δοχεία, -οι γνωστές μπότιδες στους δρόμους- προκαλώντας έναν... ευχάριστο θόρυβο.

Στην Καλαμάτα αναβιώνει ένα έθιμο, που προέρχεται από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821! Πρόκειται για το διαγωνισμό των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο. Πολλές φορές, βέβαια, δε λείπουν και τα ατυχήματα…

Την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, στην περιοχή του Οτζιά, πραγματοποιείται το κάψιμο ομοιώματος του Ιούδα, παραγεμισμένου με άχυρα. Νωρίτερα, το ομοίωμα περιφέρεται από τους κατοίκους του νησιού πάνω σε …αγροτικό αυτοκίνητο. Μονεμβασία, Σύμη και Αστυπάλαια έχουν το ίδιο έθιμο.

Πίνακας : Μακόφσκι

Στην Κρήτη πάλι και συγκεκριμένα στο Λασίθι όταν υπάρχει κάποιο ζώο που δεν γεννά πάνε με το φως από την εκκλησιά και του κάνουμε Χριστός Ανέστη και  εκείνο  αμέσως σχεδόν γαστρώνεται ή άμα δεν κάνει ένα δέντρο καρπό πάνε πάλι την Λαμπρή και του κάνουν το ίδιο. Του λένε τρεις φορές το Χριστός Ανέστη και κατόπιν το πετρώνουνε, του βάζουν δηλαδή μια πέτρα στη ρίζα και κάνει καρπό.

Τέλος μην ξεχνάμε τα μαντέματα από την ωμοπλάτη κι αλλά μέρη του ζώου  - αρνιού που την ημέρα της Λαμπρής.  Αν ο νοικοκύρης είναι  γνώστης θα εξετάσει  τα σημάδια και θα καταλάβει τι θα συμβεί στο σπίτι του, στη στάνη , αλλά και  στην πατρίδα του, αν θα γίνει πόλεμος ή λοιμός ή οτιδήποτε κακό. Για αν δείξει όμως η πλάτη πρέπει το αρνί του Πάσχα να κοιμηθεί τουλάχιστον δυο νύχτες στο σπίτι.

Έθιμα , συνήθειες και παραδόσεις που ακόμα και αν δεν γίνονται πια είναι πάντα όμορφο κανείς να τα γνωρίζει.

ΠΗΓΕΣ
Ελληνικές Γιορτές και έθιμα Λαϊκής Λατρείας, Γ. Α. Μέγας, εκδ. ΕΣΤΙΑ

Wikipedia.org

 Μουσείο Μπενάκη, εκπαιδευτικά προγράμματα

thebest.gr

sanshmera.gr

Δημοσιεύτηκε στο cretalive.gr στις 12 Απριλίου 2015: http://www.cretalive.gr/culture/view/pascha-twn-ellhnwn-kai-ochi-mono/238686