30 Σεπτεμβρίου 1856….ώρα 2.45 το πρωί

 

Της Ελένης Μπετεινάκη

Είναι μέρες δύσκολες για την Κρήτη , ιδιαιτέρως για τον νομό Ηρακλείου αυτές που ζούμε τον φετινό Σεπτέμβρη του 2021. Ο σεισμός της 27^ης Σεπτεμβρίου ήταν από τους πιο ισχυρούς που έχει ζήσει το νησί μιας και το εστιακό του βάθος ήταν πολύ μικρό  ( 10 χιλιομέτρων περίπου) και κάτω από την περιοχή του Αρκαλοχωρίου του Δήμου Μινώα-Πεδιάδος.

Η Ιστορία έχει καταγράψει αρκετά μεγάλους σεισμούς στην Κρήτη με την πάροδο των αιώνων και σήμερα απλά υπενθυμίζουμε έναν από αυτούς που συνέβη στις 30 Σεπτεμβρίου του 1856 …

Μια λοιπόν, ακόμα, μεγάλη δοκιμασία για τους  Κρητικούς. Μια μεγάλη φυσική καταστροφή που ερημώνει πολλά χωριά και πόλεις της μεγαλονήσου και ιδιαίτερα στην πόλη του Χάνδακα. Η πόλη είχε ήδη αναστενάξει για μία ακόμα φορά εξαιτίας του νέου διοικητή της Κρήτης που είχαν διορίσει οι Τούρκοι τον περίφημο Βελή πασά ,γεννημένο στα Χανιά  και γιό του Αλβανού Μουσταφά Ναϊλή Πασά τον αποκαλούμενο "Γκιριτλή"  λόγω της μακράς παραμονής του στην Κρήτη και της πρώτης του γυναίκας της Ελένης Βολανάκη από τα Σκουλούφια Ρεθύμνου. Παρέμεινε στην διοίκηση της Κρήτης μία διετία, όσοι όμως τον μνημονεύουν  έλεγαν πως ήταν συνετός, σπουδαγμένος , πολύγλωσσος .Ήταν  επίσης πολύ σκληρός και δημιούργησε πολλές έχθρες και φόβους στους Χριστιανούς με την αμείλικτη στάση του απέναντί τους.

Ωστόσο ο μεγάλος σεισμός της 30^ης Σεπτεμβρίου του 1856, έκανε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Λένε πως κατέστρεψε τα πάντα και αν μπορούσε να μετρηθεί με τα σημερινά μέσα θα ήταν περίπου 7, 7 της κλίμακας Ρίχτερ. Το κυριακάτικο εκείνο πρωινό στον  Χάνδακα,ο Ελευθέριος Πλατάκης στα Κρητικά Χρονικά αναφέρει πως με το Ιουλιανό ημερολόγιο ήταν ώρα 2.45 το πρωί,   καταστράφηκαν  πάμπολλα σπίτια, εκκλησίες και σκοτώθηκαν πάνω από 500 άνθρωποι που πλακώθηκαν από τα ίδια τους τα σπίτια την ώρα που κοιμόντουσαν. Όλα σχεδόν τα κτίρια καταστράφηκαν και στην ύπαιθρο πολλά χωριά ερημώθηκαν.

Κι άλλοτε το νησί είχε πληγεί από μεγάλους σεισμούς όπως την εποχή του Νέρωνος στα 66 μ.Χ., ή την εποχή του Δεκίου το 251 μ.Χ., με την καταστροφή  εκτός πολλών πόλεων και αυτή της Κνωσού. Την 1η Ιουλίου 365 μ.Χ, με επίκεντρο κοντά στις ακτές της δυτικής Κρήτης λέγεται πως  είχε μέγεθος μεγαλύτερο από 8 Ρίχτερ. Υπολογίζεται μεταξύ 8,3 και 8,7 Ρίχτερ, γεγονός που τον κατατάσσει ως τον ισχυρότερο σεισμό που έχει καταγραφεί στη Μεσόγειο. Τον σεισμό ακολούθησε ένα τσουνάμι που προξένησε καταστροφές σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, ιδίως στο Δέλτα του Νείλου και την Αλεξάνδρεια, όπου σκότωσε χιλιάδες και έφτασε σχεδόν τρία χιλιόμετρα στην ενδοχώρα. Επίσης, προκάλεσε την ανύψωση της Δυτικής Κρήτης μέχρι και 9 μέτρα.

Σημαντικές καταστροφές έγιναν και με άλλους μεγάλους σεισμούς όπως αυτούς το 1303 και το 1508. Αυτός του 1303, προξένησε επίσης ένα μεγάλο τσουνάμι με τεράστιες καταστροφές σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, ιδίως στην Κρήτη και το δέλτα του Νείλου. Στη νοτιοδυτική Κρήτη τα κύματα από τον σεισμό υπολογίζεται ότι είχαν ύψος 12 μέτρων και στο δέλτα του Νείλου αλλά και στην Αλεξάνδρεια έφτασε τα 9,5 μέτρα. Ο σεισμός αυτός της 8^ης Αυγούστου του 1303 λένε πως έπληξε την πόλη της Candia (σημερινό Ηράκλειο) με τεράστιες απώλειες σε ανθρώπους και ζώα και καταρρεύσεις σχεδόν του συνόλου των σπιτιών της πόλης…

Ο σεισμός πάλι της 29^ης Μαΐου του 1508 έμεινε στην Ιστορία σαν της Κρήτης ο χαλασμός, όπου λένε πως στον Χάνδακα έμειναν μόνο 4 – 5 σπίτια κατοικήσιμα. Εκκλησίες, Δημόσια κτίρια κλπ κατέρρευσαν. Η δε πόλη της Ιεράπετρας καταστράφηκε ολοσχερώς και ξανακτίστηκε μόνο στο τέλος του 160υ αιώνα,.

Τούτος εδώ όμως της 30^ης Σεπτεμβρίου του 1856 είχε πολύ μεγάλη σημασία για του κατοίκους της Κρήτης και ιδιαίτερα του Χάνδακα γιατί ήταν ήδη πολύ ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες εξ αιτίας των Τούρκων και της καθημερινής δυσχέρειας που ζούσαν ,ώστε ο σεισμός ήταν κάτι σαν ταφόπετρα πάνω τους και κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά.

Ο ιστορικός Νικόλαος Σταυράκης διηγείται και περιγράφει την μεγάλη καταστροφή του Χάνδακα λέγοντας πως από τα 3620 σπίτια του έμειναν όρθια μόνο τα 18 και οι φωτιές που ξέσπασαν σε διάφορα σημεία της πόλης συμπλήρωσαν την καταστροφή, καίγοντας ακόμα και καταστήματα στο Μεϊντάνι κι αλλού. Ο μικρός ναός του Αγίου Μηνά υπέστη τέτοια καταστροφή που κρίθηκε ετοιμόρροπος, το ίδιο και η Μητρόπολη του Αγίου Τίτου που ονομαζόταν τότε Βεζίρ Τζαμί καθώς και παλιός ναός του Αγίου Φραγκίσκου το Χουγκιάρ Τζαμί. Ακόμα  και η θολωτή Πύλη από το κτίριο Ακτάρικα έπεσε και κάνεις  δεν μπορούσε να υπολογίσει τον τεράστιο απολογισμό αυτής της τόσο μανιώδους καταστροφής.

Από τους επιφανής Ηρακλειώτες που βοήθησαν τους πληγέντες της φοβερής αυτής καταστροφής ήταν ο Ανδρέας Καλοκαιρινός. Στα «Κρητικά Χρονικά» ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει : «Υπέρ των θυμάτων του μεγάλου σεισμού της 30 Σεπτεμβρίου 1856, διέθεσεν εκ των αποθηκών του μεγάλην  ποσότηταν ενδυμάτων, αλεύρου, ελαίου και οίνου, εκτός των χρημάτων , τα οποία διένειμε αυτοπροσώπως. Εκάλεσε τα πληρώματα των εν τω λιμένι ελληνικών πλοίων και ειργάσθησαν  όλη την ημέραν υπέρ των παθόντων. Εχορήγησεν οικόπεδα και οικοδομήσιμον  ξυλείαν δια την κατασκευήν παραπηγμάτων. Διενήργησεν έρανον μεταξύ των ανταποκριτών του, συλλέξας και άλλα χρήματα δια τους σεισμοπαθείς. Δεν διέφυγε την οξυδέρκειάν  του, ούτε το ζήτημα της ρυμοτομίας της πόλεωνς, επ ευκαιρία των καταστροφών του σεισμού.  Συνέστησεν εις τον τότε Νομάρχην Βελή Πασάν και εκάλεσεν τον Άγγλο αρχιτέκτονα Λιονέρ, προς εκπόνησιν νέου ρυμοτομικού σχεδίου της πόλεως , το οποίον όμως δεν άφηκαν να εφαρμοσθή οι μωαμεθανοί κάτοικοι».

Επιμέλεια κειμένου: Ελένη Μπετεινάκη

 

Πηγές :

Ελευθέριος Πλατάκης, Κρητικά Χρονικά ,τόμος Δ΄

Λευτέρης Αλεξίου, Νέα Χρονικά, 1948

Ιστορία της Κρήτης, Ιωάννης Μουρέλος, τόμος 3^ος,1934

Κρητικά Χρονικά , Στέργιος Σπανάκης, 1960

Χάνδαξ- Ηράκλειον, ιστορικά σημειώματα, Στέφ. Ξανθουδίδης ,1964

To Ηράκλειο εντός των τειχών, Χρυσούλα Τζομπανάκη, 2000

Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, ένθετον πατριδογνωσία 2003,

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ