Nα την θυμόμαστε λοιπόν κι αυτήν την ημέρα, 7 Απριλίου 2016!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Ένα ακόμη ετοιμόρροπο κτίριο, ένα ακόμα κομμάτι την πόλης που κρίθηκε τελείως επικίνδυνο  σε λίγο δεν θα υπάρχει πια. Μια σελίδα ιστορίας που κανείς τόσα χρόνια δεν νοιάστηκε πραγματικά. Θύμα γραφειοκρατίας; Ας κρατήσουμε αυτό  για να νοιώσουμε λιγότερο ένοχοι όλοι μας.

Δεν θέλω να σχολιάσω τίποτα παραπάνω παρά το  πόσο φταίω κι εγώ σαν πολίτης του Ηράκλειου που απλά θα παρακολουθήσω την σεμνή τελετή από τις μπουλντόζες να μεταμορφώνουν  μια γειτονιά σε … « καλύτερη», ίσως να πάρω κι ένα δυο φωτογραφίες κι ύστερα από τον καναπέ μου θα σκεφτώ πόσο πολύ άδικο ήταν! Αυτή είναι η πραγματικότητα όλων μας κυρίες και κύριοι. Τίποτα δε σώζεται πια, τίποτα!

Κι απλά στην κηδεία του κτηρίου του «Σαμή Μπέη το κονάκι , των περίφημων Επτά Μπαλτάδων» θα πω έναν ακόμα επικήδειο. Γράφτηκε πριν 2 χρόνια, όμως σήμερα πρέπει να ακουστεί περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Πρόβλεψη, ίδιες σκέψεις …ποιος ξέρει!

Έγραφα λοιπόν τότε τίτλο σε εκείνη την ιστορία: Επτά Μπαλτάδες ...και το κονάκι  του Σαμή Μπέη που…ακόμα «ζει …!». Σήμερα ο τίτλος αλλάζει: 

Κάποτε ήταν εδώ… στους Επτά Μπαλτάδες το Κονάκι του Σαμή Μπέη!

Όταν ήμουν μικρή φοβόμουνα να περάσω από τούτο το στενό δρομάκι γιατί ήμουν σίγουρη πως κατοικούσαν φαντάσματα. Πως από στιγμής  σε στιγμή θα έβγαινε ένα Τούρκος με την χατζάρα του να με κυνηγήσει γιατί δεν είχα φάει όλο μου το φαγητό. Ιστορίες που μας έλεγαν για το ερειπωμένο κτίριο που κανένας δεν μας εξηγούσε σε ποιον ανήκε πια και γιατί ήταν εκεί …μόνο του!

Κι αργότερα μεγάλη πια σαν άρχισα να μαθαίνω σιγά σιγά την ιστορία της πόλης κατάλαβα…

Επτά Μπαλτάδες λοιπόν….Μια μεγάλη συνοικία,  ένα  ξεχωριστό κομμάτι  του Ηρακλείου με ένα όνομα που έχει ξεχαστεί… Ξεκινούσε από την σημερινή Πλατεία Ελευθερίας και προχωρούσε στις:  Δούκος Μποφώρ, Eπιμενίδου, Μαλικούτη ,Ιδομενέως , Πασιφάης … Επτά Μπαλτάδες… Όμορφα σπίτια, όμορφοι κήποι κι όλα σε μια στιγμή ισοπεδωμένα σχεδόν από τον μεγάλο σεισμό. Βυζαντινό τείχος, πύλες, μακάσια, μάχες, πολιορκίες , πειρατές , ενετοί, Τούρκοι… Το Χουγκιάρ Τζαμισί ή ο Ναός του Αγίου Φραγκίσκου το σημερινό αρχαιολογικό Μουσείο κι εκείνο το κονάκι του Σαμή Μπέη. Ένα τούρκικο σπίτι  με τις δικές του ιστορίες όπως όλα τα κτίρια που ερειπωμένα πια, εγκαταλελειμμένα στο χρόνο, ετοιμόρροπα στέκουν επικίνδυνα συχνά για να μας θυμίζουν όλα εκείνα τα χρόνια που δεν τα ζήσαμε αλλά που πάντα  παρά τις δυσκολίες θα γοητεύουν. Είναι τούτη η γειτονιά Αριάδνης και Πασιφάης γωνία που από το 1895 διέμενε  η οικογένεια  του Παναγιώτη και της Μαρίας Αλεπουδέλη και εκεί που στα 1911 γεννήθηκε  ο ένας από τους γιούς τους, ο Οδυσσέας Ελύτης.

Ήταν μια πλούσια συνοικία μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Λουλούδια κι αυλές γεμάτη, μυρωδιές και χρώματα. Παράξενο όνομα για γειτονιά κι η ιστορία λέει πως οι Επτά Μπαλτάδες ή Πέλεκες, τους τοποθέτησαν οι Τούρκοι στο ανατολικό μέρος του τείχους και ήταν σημεία των Επτά Ορτάδων ή Ταγμάτων που σκοτώθηκαν κατά τις εφόδους την περίοδο της πολιορκίας του Μεγάλου Κάστρου. Όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Πέλεκες αυτοί ήταν εκεί , σήμερα δεν υπάρχουν πια,  σώζονται  τέσσερεις που εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Γράφει ο Μανόλης Δερμιτζάκης στο «Παλιό Κάστρο »: «…Στα σοκάκια ετούτου του μαχαλά από την γωνιά του Κουργιαλίδη ως τους 7 Μπαλτάδες έστεκαν τα μεγάλα κονάκια με τα καφασωτά κιόσκια των Τούρκων Μπεΐδων και Αγάδων μαζί με τα μεγαλόσπιτα των φανίσημων Χριστιανοκαστρινών. Ανάμεσα στα σοκάκια ετούτα ήτανε και δύο προξενεία: Το Γαλλικό με πρόξενο τον Ρόζενμπουχ με το κοκκινωπό του γενάκι στο πηγούνι, μεγαλέμπορα στο Βεζύρ Τσαρσί, και το Ιταλικό με πρόξενο τον Ιταλό Κόρπι που ήταν και καθηγητής στο Καστρινό Γυμνάσιο παραδίδοντας εκείνο τον καιρό το μάθημα της Γαλλικής αν δεν κάνω λάθος. Το κάτω μέρος όλων των σοκακιών ετούτου του μαχαλά έφτανε εις το Μικρό Λιμάνι έχοντας πίσω τους το Εγγλέζικο τηλεγραφείο και τη Φραγκοεκκλησιά…».

Εδώ βρισκόταν και το ονομαστό λατινικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, στην θέση του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου, που στη διάρκεια των αιώνων μετατράπηκε σε στρατώνες και αποθήκες. Το λέγανε και  Χουγκιάρ - Τζαμισί, και ο Ιωάννης Κονδυλάκης γράφει για αυτό : «…εσώζοντο μέχρι προ ολίγων ετών τα μεγαλοπρεπή ερείπια. Το τζαμίον τούτο ήτο ο περίφημος μητροπολιτικός ναός των Δυτικών, όστις ήτο συγχρόνως και μονή των Φραγκισκανών ης υπήρξε τρόφιμος ο Κρής πάπας Αλέξανδρος Εʼ. Αναφέρεται δε ότι εις τον ναόν τούτον επετρέπετο εις τον ορθόδοξον κλήρον να ιερουργή άπαξ του έτους, αλλά τούτο δεν φαίνεται πιθανόν. Τα ερείπια εξηφανίσθησαν, των λίθων και των μαρμάρων χρησιμοποιηθέντων εις άλλας οικοδομάς, και μόνον η λαϊκή παράδοσις αναφέρει ακόμη οτι “εκεί ήτο μια εκκλησιά με εκατό μιά πόρταις”…».

Το κονάκι του Σαμή Μπέη στην σημερινή Ιδομενέως στο νούμερο 17, ονομαστό. Κτίσμα της βαλκανικής αρχιτεκτονικής, γράφει η Χρυσούλα Τζομπανάκη .Ήταν κτισμένο σε μεγάλο διαμπερές οικόπεδο με το σύστημα πτερυγίων. Είχε αυλές , πηγάδι, χαμάμ και ήταν λιθόκτιστο και φυσικά όπως όλα τα οθωμανικά κτίσματα με ψηλό μεγάλο πετρόχτιστο αυλόγυρο, πράγμα που φαίνεται ακόμα και σήμερα.

«…Η γειτονιά μας λεγόταν « Εφτά Μπαλτάδες… Απέναντι ακριβώς στην πόρτα μας υψωνόταν του Σαμή Μπέη το κονάκι. Πανύψηλοι τοίχοι το κυκλώνανε ένα γύρω και λίγο πιο κάτω από τη μεγάλη πόρτα του κονακιού υπήρχε ένα μικρό πορτάκι από όπου έμπαιναν και έβγαιναν οι υπηρέτριες του Μπέη και ένας φοβερός την θέαν Αράπης, που φορούσε ένα μικρό μάλλινο σκουφάκι στην κορφή του σγουρόμαλλου κεφαλιού του. Αν καμιά φορά τύχαινε να αντικρουστούμε μας γελούσε καλόκαρδα και άφηνε να φαίνεται ανάμεσα στα δύο του χείλια ένα απαίσιο μονάκριβο κατακίτρινο δόντι… Η μητέρα μου μας έστελνε από τη μεγάλη πόρτα του κονακιού. Μας άνοιγε μια όμορφη νεαρή δούλα με ξέσκεπο το γλυκό της πρόσωπο και αμέσως αντικρίζαμε ένα πελώριο τετράγωνο φωτεινό διάδρομο που στη μέση του είχε μια μαρμάρινη άσπρη σκάλα που φαινόταν να οδηγούσε στα πάνω πατώματα. Αριστερά είχε ένα άνοιγμα από όπου φαινόταν ένας απέραντος κήπος με σιντριβάνια και δεξιά μια πολύχρωμη τζαμαρία οδηγούσε στο ισόγειο του σπιτιού. Η δούλα προπορευόταν χτυπώντας τα μικρά της ξύλινα τσόκαρα και μεις καταχαρούμενοι, μα και με πολύ περιέργεια, την ακολουθούσαμε κρατώντας ο  ένας τον άλλο από το χεράκι. Μας έμπαζε σε μια πελώρια σάλα που είχε γύρω γύρω παράθυρα και σύντοιχα στα παράθυρα καναπέδες ατελείωτους με μαξιλάρες και μαξιλαράκια που έλαμπαν στα λευκά και κολλαρισμένα. Στη  μέση του καταφώτεινου αυτού σαλονιού ήταν μια στρογγυλή μαρμάρινη γούρνα γεμάτη νερό που μέσα του κολυμπούσαν χρυσόψαρα …Μετά μας έβγαζε στο θαυμαστό κήπο του σπιτιού που ήταν γεμάτος τριαντάφυλλα και γιασεμιά, μανόλιες και ιβίσκους. Τρία ψηλά σιντριβάνια πετούσαν ψηλά το νερό και ύγραιναν τους βασιλικούς και τις φτέρες που ήσαν γύρω – τριγύρω σε γλάστρες βαμμένες με κόκκινο ζωηρό χρώμα ..» (Μαρίκα Φρέρη)

Σήμερα στέκει μοναχό, ετοιμόρροπο, εγκαταλελειμμένο από ανθρώπους και πολιτεία. Το κοιτάς και σκέφτεσαι την ιστορία του, την πάλαι ποτέ ζωντάνια του, νοιώθεις πως ακόμα μπορεί και να μυρίζουν τα τριαντάφυλλα. Είδα ένα ποντίκι χθες βράδυ…Τρέχοντας, προσπαθούσε να περάσει την μεγάλη ξύλινη πόρτα στο Νο 17… Χαμογέλασα, σκέφτηκα πως τόσοι άνθρωποι χάνονται, τόσες ιστορίες ξεχνιούνται και τούτες οι πέτρες κάποια στιγμή προς όφελος κάποιου άλλου κτιρίου, δρόμου ή παρκινγκ  θα γίνουν και πάλι μια άμορφη μάζα …Μια ακόμη θύμηση  που υπάρχει σήμερα και μιλάει για τούτη την γειτονιά είναι μια ξύλινη πινακίδα που τοποθετήθηκε, προφανώς από κάποιον ιδιώτη και λέει : 

Εφτά Μπαλτάδες, ονομασία περιοχής. Η ονομασία προήλθε από το ισχυρότερο φρούριο της ανατολικής Μεσογείου που άντεξε στην πιο παρατεταμένη πολιορκία που αναφέρει η παγκόσμια ιστορία 22 χρόνια! Τα εφτά γιανιτσαρικά τάγματα που πήραν μέρος στις μάχες έστησαν επάνω και δυτικά από τον  προμαχώνα τα σύμβολά τους, τους περίφημους Εφτά Μπαλτάδες…

Και σήμερα πια όλα είναι μόνο γράμματα σε βιβλία παλιά και καινούργια. Τίποτα δεν έμεινε από τότε… Τίποτα! Το τελευταίο απομεινάρι της Ιστορίας κατεδαφίστηκε ως άκρως επικίνδυνο για την δημόσια υγεία και …θύμηση!

Δεν ξέρω που θα κοιμηθούν απόψε τα ποντίκια και τα …φαντάσματα! Ξέρω πως έπρεπε τόσα  χρόνια να έχουμε όλοι κάνει κάτι για να μην ζήσουμε πάλι άλλη μια παράλογη κατεδάφιση!

Ας είναι η τελευταία, τι να πω …Κρίμα!

ΠΗΓΕΣ:

Χωρογραφία της Κρήτης, Ζαχαρία Πρακτικίδη, ΤΕΕΚ, 1983

Από όσα θυμούμαι το παλιό Κάστρο, Μανόλης Δερμιτζάκης, εκδ.Δοκιμάκης, 2008

Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου

Άγνωστες γωνιές στο Δήμο Ηρακλείου www.facebook.com/pages

history.heraklion.gr

zhtunteanagnostes.blogspot.gr

Το Ηράκλειο εντός των τειχών, Χρυσούλα Τζομπανάκη, 2000

Το Κάστρο μας, Μαρίκα Φρέρη, 1979

Χάνδαξ – Ηράκλειο, Ιστορικά σημειώματα Στεφ. Ξανθουδίδου, 1927

Δημοσιέυτηκε στις 7 Απριλίου 2016 στο cretalive.gr: http://www.cretalive.gr/history