24 Ιουλίου 1669 ….Το “ La Therese” βυθίζεται για πάντα στο Κρητικό πέλαγος!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Ξημερώματα σχεδόν κατέβηκα στο λιμάνι… Εκείνη την ώρα χαράζει ο ήλιος κάτω χαμηλά στη θάλασσα. Ήθελα να προλάβω πριν αρχίσει πάλι να φυσάει δυνατά και να μπερδεύονται οι ήχοι με τις θύμησες, τα σημάδια τα …ονείρατα!  Άφησα  το ποδήλατο μου σε μιαν άκρη, και περίμενα… Κοίταζα τη θάλασσα και χάθηκα στην απεραντοσύνη  και την …ιστορία της. Σαν να άκουσα εκείνο τον φοβερό θόρυβο της «Καπιτάνας» και ασυναίσθητα έβαλα τα χέρια μου πάνω στ΄ αυτιά μου, θέλοντας να αποφύγω την δυνατή βοή. Κι άλλος κρότος, καπνός μαύρος και φωτιά …Σαν πλοίο φάντασμα στον ορίζοντα μου φάνηκε , ένας γλάρος που φτερούγιζε γρήγορα. ..Μυρωδιά μπαρουτιού κι ύστερα η απόλυτη σιωπή το απόλυτο κενό …Το πλοίο του de Navailles, το La Therese  θα έμενε πια για πάντα στο Κρητικό πέλαγος!

Μα τούτη η ιστορία που σαν όραμα φανερώθηκε ξανά μπροστά μου  και στη μνήμη μου ξεκινάει πολύ πιο πριν… Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή !

1668 Fr. Sabaddini

Την Άνοιξη του 1669 ο στρατός και ο στόλος που είχε στείλει ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ με τον  Beaufort και τον Navailles έχει αρχίσει να αποπλέει για το κρητικό πέλαγος. Ο πάπας Κλήμης ΙΧ είχε επιτρέψει να εκποιηθούν οι περιουσίες κάποιων μοναχικών ταγμάτων κι έτσι το ταμείο της Βενετίας είχε ενισχυθεί σημαντικά. Με τα χρήματα αυτά έστειλε κι εκείνος στο Χάνδακα νέα μισθοφορικά στρατεύματα  και αρχηγό του στόλου του διορίζει τον ανιψιό του Vincenzo Rospigliosi. Λίγο πριν έχουν φτάσει στην πολύπαθη πόλη 2.000 άνδρες από τον πρίγκιπα Λεοπόλδο Α΄, 4000 άνδρες από τον πρίγκιπα του Αννόβερου  και λίγο αργότερα 2.550 άνδρες από την υπόλοιπη Γερμανία. Συνολικά ο στρατός αποτελούνταν από 15.000 άνδρες – πληρώματα πλοίων και περίπου 8000στρατιώτες. Μια ολόκληρη  ακόμη μοίρα από γαλέρες με κυβερνήτη τον Κόμη De Vivonne , είχε αρχίσει να καταπλέει στη Μεσσήνη περίπου αρχές Ιουνίου. Ο  στόλος που απέπλευσε για βοήθεια, συνολικά,  απαρτιζόταν από 41 πολεμικά πλοία  και 17 μεταγωγικά . H σημαία που κυματίζει στα σταλθέντα  πλοία με εντολή του Λουδοβίκου είναι η παπική και όχι η γαλλική για να κατευνάσει τον « θυμό» των Τούρκων.

Σαν έφτασαν πια στον προορισμό τους ,  ο Εβλιά Τσελεμπί  γράφει: « Ο ενετικός στόλος και τα γαλιόνια του Δούκα, του Πάπα, της Μάλτας, της Αλακόρνας και των Φράγκων στόλισαν την επιφάνεια της θάλασσας σαν το χαμομήλι και αγκυροβόλησαν  άφοβα στο λιμάνι του Χάνδακα. » Τέσσερις μέρες αργότερα έφθασε και ο υπόλοιπος στρατός.

Γραφική παρασταση του La Therese

Tα δεκατρία πλοία του κόμη de Vivonne φθάνουν στα νερά του Χάνδακα στις  3 Ιουλίου, πλέοντας από το λιμάνι της Μεσσήνης, στην Κέρκυρα, την Ζάκυνθο και τα Κύθηρα. Δύο μέρες πριν, ο De Vivvone λαμβάνει από έναν απεσταλμένο του Morosini, τον συνταγματάρχη Annant,  δυο επιστολές που του περιγράφει την δεινή κατάσταση της πόλης και τον παρακαλεί να επισπεύσει την άφιξή του στο λιμάνι της. Η δύναμη που πλέον υπάρχει για βοήθεια είναι εντυπωσιακή.

Λένε μάλιστα πως τα ξημερώματα της 2^ης Ιουλίου καθώς στο πέλαγος έπλεαν 16 τουρκικές γαλέρες , σαν αντίκρισαν τον ενωμένο στόλο κατέφυγαν στο λιμάνι τν Χανίων. Και το επόμενο βράδυ σαν πλέον φτάνουν στον Χάνδακα με μια θεαματική επίδειξη μπροστά στο φρούριο , τον χαιρετίζουν με 3 κανονιές των 48 συνολικά βενετσιάνικων και γαλλικών πλοίων. Ένας ναυτικός έγραφε στο Ημερολόγιο του  : « …Γύρω από το φρούριο, φαίνονταν οι πολυάριθμες σκηνές των Τούρκων και το ιππικό που έτρεχε εδώ κι εκεί για να εμποδίσει την ενδεχόμενη απόβαση. Από τα τείχη του φρουρίου βροντούσαν κανόνια. »  Εδώ όμως αρχίζει να διαφαίνεται ένα μικρό πρόβλημα. Αυτό ,της συνεννόησης των αρχηγών όλων των αποστολών .Παρά τις διαφωνίες αποφασίστηκε το πολεμικό σχέδιο της παράταξης του στόλου. Έπρεπε, σύμφωνα με αυτό να παραταχθούν κατά μήκος του παράκτιου τμήματος του φρουρίου και να βομβαρδίσουν τα περιοχές ανατολικά του Προμαχώνα Σαμπιονάρα και δυτικά του προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα. Και όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις το σχέδιο δεν κρατήθηκε μυστικό. Οι Τούρκοι , το έμαθαν και έδρασαν έγκαιρα. 

Ήταν …η τελευταία επίθεση πριν την παράδοση του Χάνδακα…

Neievelles

Στις 23 Ιουλίου όλη την νύχτα υπήρχε μια απέραντη γαλήνη στη θάλασσα. Ο Rospigliosi  έδωσε εντολή να συγκεντρωθούν όλα τα πλοία μπροστά από τον Χάνδακα καθορίζοντας την θέση του καθενός. Η ώρα πια είναι 6.00 το πρωί ξημερώματα της 24^ης Ιουλίου 1669. Μπροστά η « Καπιτάνα», η παπική ναυαρχίδα με την μεγάλη σημαία του Σταυρού στο μπροστινό κατάρτι , που έφερε επιγραφή « Διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί μας», σε απόσταση βολής από την παραλία. Οι Τούρκοι πανέτοιμοι και βλέποντας τις κινήσεις του στόλου αρχίζουν τον κανονιοβολισμό. Αμέσως προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές πριν καλά καλά ξεκινήσει το « πυρ» από την μεριά της  θάλασσας. Στις 7.00 η κόκκινη σημαία της «Καπιτάνας» δηλώνει την έναρξη. Λένε πως με την πρώτη της κανονιά ήταν σαν να βροντούσαν 1.100 κανόνια και τότε οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να σιωπήσουν. Τα κανόνια κρύφτηκαν και οι ίδιοι  μέσα στα χαρακώματα. Έβαλαν και μια μοίρα ιππικού από την πλευρά του Γιόφυρου κι ύστερα περίμεναν. Οι κάτοικοι του Χάνδακα ύστερα από αυτήν την σιωπή αναθάρρησαν. Όχι για πολύ όμως. Σε τρεις ώρες  ίδιας μέρας ο βομβαρδισμός ξεκίνησε πάλι και τότε έγινε το κακό. Καπνός παχύς που κανείς δεν μπορούσε ακόμα να διακρίνει ποιος ήταν ο στόχος που είχε πληγεί, ανέβαινε στον ουρανό. Ένα ακόμα τραγικό λάθος, ένα απροσδόκητο γεγονός  όπως τότε που η έκρηξη της Τούρκικης πυριτιδαποθήκης στην περιοχή της Μεσκηνιάς, ένα μήνα πριν, είχε σαν αποτέλεσμα τον Χαμό του De Beaufort, έτσι και τώρα.

Περίπου στις 10.00 ένας εκκωφαντικός θόρυβος ακούστηκε πάλι, κάτι σαν τον ήχο της βροντής εκεί όπου ήταν παρατεταγμένα τα γαλλικά πλοία. Ο κόκκινος καπνός που ανυψώθηκε ανήκε στην  υποναβαρχίδα των Γάλλων La Therese , ένα πλοίο με 58 κανόνια και 293 άνδρες και κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ντ΄Εκτό  ανατινάζεται και βυθίζεται. Η ανατίναξη οφειλόταν σε μια απροσεξία στην πυριτιδαποθήκη του πλοίου. Μέσα σε λίγα  λεπτά το πλοίο βρέθηκε στο βυθό παρασέρνοντας μαζί του τους άνδρες του που μόνο επτά κατάφεραν να σωθούν. Πάνω στο καράβι υπήρχαν όλα τα υπάρχοντα του de Navailles. Ήταν το πλοίο με το οποίο είχε φτάσει στον Χάνδακα. Όλα του τα χρήματα κάπου 100.000 και πλέον γαλλικά φράγκα , τα ασημένια μαγειρικά σκεύη , οι στολές του κι ένα σωρό άλλα πράγματα. Ευτυχώς που λίγες μόνο μέρες πριν ο Ντε λα Κρουά , ο επιμελητής του La Therese είχε μεταφέρει το ταμείο της αποστολής στον Χάνδακα . Ζημιές προκλήθηκαν και σε άλλα πλοία που βρίσκονταν κοντά. Τις  μεγαλύτερες ζημιές έπαθε η γαλέρα του ναυάρχου de  Vivvone που βρισκόταν ακριβώς δίπλα στο La Therese. Ο ίδιος ο ναύαρχος τραυματίστηκε ελαφριά καθώς ανατινάχθηκε από το διαμέρισμά του προς το σημείο που βρίσκονταν οι αλυσοδεμένοι κωπηλάτες.   να σταματήσει ο βομβαρδισμός. Στο κωδωνοστάσιο της εκκλησίας του Αγίου Μάρκου υψώθηκε η γαλανόλευκη σημαία , σημάδι της ετοιμασίας της φρουράς από την πλευρά του Αγίου Ανδρέα. Ακλούθησε ένας μικρός χαμός στη θάλασσα μια και τα πλοία έπρεπε να αποσυρθούν στη νήσο Ντία και οι φρεγάδες να ρυμουλκηθούν από τις γαλέρες, πράγμα όχι και τόσο εύκολο. Ο καιρός δεν ήταν με το μέρος τους, μιας και ένα ισχυρό μελτέμι άρχισε να φυσά και οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι τις άσχημες αυτές συνθήκες άρχισαν να βομβαρδίζουν τον στόλο. Οι ιστορικοί της εποχής ανέφεραν πως το « παύσατε πυρ » από την μεριά του στόλου των Χριστιανικών καραβιών ήταν μεγάλο λάθος  και αφού με μεγάλες δυσκολίες κατάφεραν να πλεύσουν προς τα λιμάνια της νήσου Ντίας , η μεγάλη αυτή ναυτική επιχείρηση έλαβε τέλος. Ο απολογισμός ήταν ζημίες σε 6  βενετσιάνικα γαλιόνια  και σε όλα τα γαλλικά πλοία. 28 Βενετσιάνοι έχασαν την ζωή τους και 56 τραυματίστηκαν . Οι Γάλλοι που είχαν τις μεγαλύτερες απώλειες έχασαν 421 άνδρες και 219 τραυματίες. Τα πλοία τους είχαν σχεδόν καταστραφεί . Και οι Τούρκοι βέβαια υπέστησαν σοβαρές απώλειες αφοί οι νεκροί τους αριθμούσαν περί τους 1200, κάτι όχι απόλυτα εξακριβωμένο.

Ευρήματα από το ναυάγιο

Αρκετά τραυματισμένοι και όλοι σχεδόν οι άνδρες του πληρώματος. Η πρύμνη της γαλέρας σχεδόν είχε καεί και τα νερά είχαν αρχίσει να πλημμυρίζουν το πλοίο. Αναγκάστηκαν τότε με διαταγή του Rospigliosi

Μια από τις πιο μεγάλες απώλειες ήταν η πτώση του ηθικού όλων των πολιορκούμενων. Ούτε από την μεριά της στεριάς και συγκεκριμένα από την πλευρά του Αγίου Ανδρέα πέτυχε η όποια επιχείρηση. Ο ίδιος ο Κιοπρουλής που διοικούσε αυτόν τον τομέα είχε συγκεντρώσει πάνω από 6000 γενίτσαρους και παρά τις επιθέσεις και την υπερίσχυση κάποιες στιγμές από τους Γερμανούς  μπροστά στην τόσο μεγάλη δύναμη των Τούρκων υποχώρησαν.

Λένε πως επειδή  όλοι ήξεραν τον θησαυρό που είχε το πλοίο, τις επόμενες μέρες οι τούρκοι είχαν βάλει δύτες για να ανασύρουν  ότι έβρισκαν από τη θάλασσα. Ωστόσο εμποδίστηκαν από τους Ενετούς που  έβαλαν βάρκες παντού για να εμποδίσουν τις αποστολές αυτές.

Το ναυάγιο του πλοίου "La Therese" εντοπίστηκε το 1976 κατά τη διάρκεια υποβρύχιων ερευνών που πραγματοποιούσε στο Αιγαίο ο Ζακ Υβ Κουστώ, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής, το ναυάγιο υπέδειξε στο συνεργείο του Κουστώ ένας Ηρακλειώτης αυτοδύτης ο γνωστός Μανόλης Βουτσαλάς  και, όταν εντοπίστηκε στο χώρο μεταξύ του Ηρακλείου και της νήσου Δία, ονομάστηκε «το ναυάγιο των κρανίων ή σκελετών » λόγω των πολλών σκελετών που βρέθηκαν μέσα στο πλοίο.

Μετά από περισσότερα από δέκα χρόνια, το 1987, άρχισε η συστηματική έρευνα και μελέτη του ναυαγίου. Κατά τη διάρκεια της μελέτης του ανελκύστηκε μεγάλος αριθμός αντικειμένων μεταξύ των οποίων πολεμικό υλικό, όπως κανόνια με τα εμβλήματα των Γάλλων βασιλέων και πλήθος από μπάλες κανονιών, είδη καθημερινής χρήσης του πληρώματος και εργαλεία του πλοίου, πολλά εξαρτήματα και κομμάτια από το πλοίο και τέλος ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα που υπολογίζεται ότι ανήκαν σε πάνω από 300 διαφορετικά άτομα.  Αρκετά από τα ευρήματα εκθέτονται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. 

Άλλη μια ιστορία …άλλη μια θύμηση… Πήρα  το ποδήλατο μου και με γρήγορο πετάλι τράβηξα προς την άλλη μεριά του λιμανιού. Φεύγοντας κοίταξα πίσω. Τίποτα δεν θύμιζε εκείνο το μακελειό. Κανένα σημάδι πουθενά… Όλα ήταν όπως κάθε μέρα. Η ζωή, η πολύβουή ζωή της πόλης ξεκινούσε με τα όμορφα και τα άσχημα, με τις χαρές και τις λύπες της… !

Ίσαμε την επόμενη φορά !

*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός

ΠΗΓΕΣ

Ο Κρητικός Πόλεμος, Χρυσούλα Τζομπανάκη,

Η τελευταία περίοδος της πολιορκίας του Μ. Κάστρου, Νικ. Σταυρινίδη, 1979

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Εφημερίδα ΑΛΛΑΓΗ

ΕΒΛΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΙ, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1668-1671) Πελοπόννησος - Νησιά Ιονίου, Κρήτη - Νησιά Αιγαίου, Εκδόσεις Εκάτη 1994

Cretalive.gr

Δημοσιεύτηκε στις 24 Ιουλίου 2015 στο cretalive.gr :http://www.cretalive.gr/history
και στις 24 Ιουλίου 2016 στο cretlive.gr :http://www.cretalive.gr/history