Οι πλακουντοποιοί του Μεγάλου Κάστρου …και ο προστάτης τους Άγιος Σπυρίδωνας!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Φωτ. Nat.Geographicαπό το βιβλίο Το Ψωμί του Νικ. Ψιλάκη

Από τα χρόνια ακόμα των Ενετών στην Κρήτη, ίσως και παλαιότερα οι έμποροι και οι κάτοικοι της πόλης του Χάνδακα, του σημερινού Ηράκλειου, οργανώνονταν σε διάφορα σωματεία ανάλογα με την επαγγελματική τους τάξη γνωστά με το όνομα συντεχνίες ή σχόλες ( σκόλες) ή  Αδελφότητες ή εσνάφια και Ρουσφέτια στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στον Χάνδακα τα επαγγέλματα ήταν πολλά όπως και οι συντεχνίες που σαν σκοπό είχαν την περιφρούρηση και υπεράσπιση της κάθε τάξης. Στοιχεία για αυτές τις συντεχνίες ή όπως αλλιώς ονομάζονταν συλλέγουμε από παλαιούς καταλόγους  Εκκλησιών. Γνώστες ήταν των Καλαφάτων,  των Βασταγάρων δηλ. των αχθοφόρων, των Ραπτάδων, των Μαραγκών, των Τσαγκαράδων, των Κτιστάδων, των Μαραγκών του Αρσανά, των Κατεργάρων δηλ. των κωπηλατών, των Μαρτζέρων, δηλ.των εμπόρων, των Μπογιατζήδων, των Παπουτσήδων, των Σαπουτζήδων, των Οινοπωλών, των Πλακουντοποιών δηλ. των κουλουράδων. Κάθε συντεχνία είχε και τον προστάτη Άγιο της και την εκκλησία της και γιόρταζαν συγκεκριμένη μέρα στο χρόνο.

Σήμερα γιορτή του Αγίου Σπυρίδωνα ( 12 του Δεκέμβρη ) αξίζει ίσως να θυμηθούμε την ιστορία της εικόνας του που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο. Την Εποχή της Τουρκοκρατίας ο Άγιος Σπυρίδωνας ήταν  προστάτης των Πλακουντοποιών που σημαίνει των  Φουρνάρηδων που έφτιαχναν παξιμάδι και κουλούρια. Η συντεχνία τους ήταν από τις παλαιότερες που υπήρχαν στην πόλη με πλούσια ευεργετική δράση και πλήθους αφιερωμάτων στον εν λόγω ναό. Ήταν η ημέρα που η εκκλησία γέμιζε άρτους και η εικόνα με το ξυλόγλυπτο τέμπλο περιφερόταν με πομπή στους δρόμους του Μεγάλου Κάστρου με τη συνοδεία όλων των μελών του σωματείου,  ακόμα και την περίοδο της μεγάλης Τούρκικης κατοχής του.

Λέγεται σύμφωνα με έρευνα του Νικολάου Ζευγαδάκη, πως, την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ιδίως περί της θητείας του Σεβαστού Μητροπολίτου Κρήτης Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη ( 1882-1897)  ενισχύθηκαν οι εορτασμοί και μάλιστα μέσα στον ναό και η συντεχνία των πλακουντοποιών  διατηρούσε  « … πολυκάνδηλον με τον φούρνον, το φτυαράκι και την πιρούνα… ».Την ημέρα της εορτής του Αγίου κάθε Συντεχνίας και ιδιαίτερα των Πλακουντοποιών, συνεχίζει ο Ζευγαδάκης, «… στον οίκο ή τους εορτάζοντας δύο οίκους της συντεχνίας , διεξήγετο ο περαιτέρω εορτασμός με κρητικούς χορούς και άσματα… Η διασκέδασις αυτή, κατά την οποίαν, εκτός των αναψυκτικών, παρετίθετο και πλούσιαν τράπεζα, ως συμβαίνει και σήμερον εις την συντεχνία των πλακουντοποιών, ήτις εορτάζει τον προστάτην  της Άγιο… (1963) ».

Σώζεται μια ιστορία για εκείνα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σαν θρύλος – μύθος που ίσως αξίζει να ανεφερθεί…

Στο Μεγάλο Κάστρο λοιπόν, κάπου στα 1870,  στην συνοικία Τσεπανέ , σημερινή Αγίου Τίτου, υπήρχε ένας φούρνος με φούρναρη τον Μιχάλη Φουντουλάκη ή Στραβοπόδα που έψηνε τα ψωμιά και τα κουλούρια των κατοίκων της περιοχής. Η συνήθεια της εποχής ήθελε όλα τα ζυμωμένα ψωμιά που έφερνε Τούρκος ή Χριστιανός στον φούρνο να ναι τοποθετημένα πάνω σε μια σανίδα ή τάβλα. Ένας από τους πελάτες του κ. Μιχάλη ήταν κι ένας Τούρκος Αγάς που φρόντιζε να πηγαίνει ο ίδιος το ψωμί του πάνω σε μια μικρή σανίδα που πάντα έπαιρνε αμέσως πίσω , την τύλιγε σε μια καθαρή πετσέτα και την έφερνε σπίτι του. Το ψωμί του το ξεχώριζε από ένα ειδικό σημάδι που έβαζε πάνω στη ζύμη . Ο κ. Μιχάλης ήταν περίεργος γιατί ο Αγάς επέμενε να παίρνει την σανίδα του κάθε φορά που ερχόταν και αφού ρώτησε το οικογενειακό του περιβάλλον έμαθε πως το ψωμί του ζυμωνόταν χωρίς προζύμι και βάζοντας το πάνω σ αυτήν  την σανίδα αυτό φούσκωνε κανονικά όπως όλα τα άλλα που είχαν προζύμι.

Η περιέργεια του γινόταν όλο και πιο μεγάλη και παρακάλεσε τον άγιο Σπυρίδωνα να του δώσει την ευκαιρία να βρει τρόπο να πάρει ην σανίδα στα χέρια του. Έτσι μια μέρα που αντί του Αγά πήγε στο φούρνο μια μικρή αραποπούλα υπηρέτρια του, της  είπε να  αφήσει έτσι όπως ήταν το ψωμί πάνω στη σανίδα γιατί ο φούρνος ήταν γεμάτος και δεν μπορούσε να το ψήσει εκείνη τη στιγμή, να φύγει και αυτός θα φρόντιζε για όλα. Το σχέδιο του πέτυχε, η κοπέλα έφυγε κι εκείνος σαν έμεινε μόνος του  ανακάλυψε πως πάνω στη σανίδα υπήρχε μια εικόνα αλλά δεν μπορούσε να ξεκαθαρίσει πια μορφή αγίου εικονιζόταν. Στη συνέχεια κάνοντας το σήμα του Σταυρού τρεις φορές πήρε και έκρυψε ανάμεσα στα καυσόξυλα την « άγια» σανίδα. Στην Αραποπούλα που ήρθε να πάρει το ψωμί είπε πως μάλλον μπερδεύτηκαν οι σανίδες και την πήρε κάποιος στο σπίτι του. Η κοπέλα επέστρεψε στο κονάκι του Αγά ο οποίος έγινε έξαλλος. Έφυγε αμέσως για τν φούρνο του κ. Μιχάλη όπου ακολούθησαν  λογομαχίες και καμπόσες ξυλιές χωρίς όμως να  καταφέρει  να αποσπάσει την αλήθεια από τον φούρναρη. Πήρε ένα μαχαίρι, τον απείλησε και τελικά τον μαχαίρωσε στο αυτί. Παρουσία Χριστιανών και Τούρκων ο Αγάς ομολόγησε την θαυματουργή δράση της εικόνας ωστόσο ο κ. Μιχάλης αν και τραυματισμένος συνέχισε να κρατάει καλά το μυστικό του. Επεναίβει  ο ίδιος ο Πασάς ο Μπίμπασης αλλά ο κ.Μιχάλης δεν ομολόγησε που είχε κρύψει τη σανίδα. Για να γλυτώσει από την μανία του Αγά και των άλλων Τούρκων ο φούρναρης αναγκάστηκε μετά από μερικές μέρες να φύγει  στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μέχρι να ξεχαστεί όλο το θέμα και τελικά έμεινε εκεί κάμποσα χρόνια ασκώντας το επάγγελμα του κουλουροπώλη. Όταν οι Τούρκοι σχεδόν είχαν φύγει από το  νησί ο Μιχάλης Φουντουλάκης επέστρεψε στο Μεγάλο Κάστρο και παίρνοντας την εικόνα από κει που την είχε αφήσει τόσα χρόνια και την έδειξε στον Αγιογράφο Χατζή Αλέξανδρο ο οποίος διέκρινε πως επρόκειτο για την μορφή του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο Μαστρομιχάλης, όπως τον φώναζαν, έδωσε εντολή να ανανεωθούν τα χρώματα της εικόνας όπως ακριβώς το πρωτότυπο δίνοντας του αμοιβή 10 γρόσια.

Ο Μαστρομιχάλης δώρισε αργότερα την εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα στο Σωματείο των Πλακουντοποιών , οι οποίοι επειδή ήταν μικρή της πρόσθεσαν ξύλο γύρω γύρω και κολώνες και πλέον έγινε η επίσημη εικόνα που αντιπροσώπευε όλα τα μέλη του Σωματείου.

Ήταν αυτή η εικόνα  που μεταφέρονταν στην πομπή κάθε χρόνο στις 12 Δεκεμβρίου και φυλάσσονταν στο σπίτι του εορτάζοντας μέλους κατά την συνήθεια  ως την επόμενη χρονιά.  Κι όλα αυτά μέχρι το 1910 που με έξοδα του σωματείου φτιάχτηκε Ξυλόγλυπτο Εικονοστάσι και φέρει περίοπτη θέση μέχρι και σήμερα στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά…

ΠΗΓΕΣ :

Φυλλάδιο « Ιστορία της ιεράς εικόνος του Αγίου Σπυρίδωνα »,Μητρ.Ναός Αγίου Μηνά, εκδ. Γ΄2013

Το ψωμί των Ελλήνων και τα γλυκίσματα, Νίκος & Μαρία Ψιλάκη, εκδ. Καρμανωρ, 2001

Εφημ. « Νέα Χρονικά», 10-9-1945

Εφημερίδα  ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, 23/7/1963

Αρχείο Βικελαίας Δημ. Βιβλιοθήκης Ηρακλείου 

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, άρθρο Δημ. Σάββα

zhtunteanagnostes.blogspot.gr

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 12 Δεκεμβρίου 2014 :εδώ !