Το μεγάλο αστείο του κόσμου, Γιάννης Κουγιουμουτζάκης

( Ομιλία του κ. Στέφανου Τραχανά στην επίσημη παρουσίαση του βιβλίου : Το μεγάλο αστείο του κόσμου του κ. Γιάννη Κουγιουμουτζάκη των εκδόσεων Δοκιμάκης , στο Εμπ. Επιμελητήριο Ηρακλείου στις 24-11-2010)

Βρισκόμαστε στο 2200 μ.Χ. στη μεταπυρηνική Κρήτη, 150 χρόνια μετά την πυρηνική καταστροφή του 2049. Οι ήρωες του έργου –οι απλοί ήρωες, γιατί υπάρχουν και οι διανοούμενοι– είναι μια κρητική και μια σουηδική οικογένεια που μετανάστευσε στο νησί αναζητώντας καλύτερη τύχη. Γιατί μια από τις πολλές ανατροπές που έφερε η μεταπυρηνική εποχή ήταν και τούτη. Οι έσχατοι έγιναν πρώτοι. Η Κρήτη ήταν πια ένας σχετικά πλούσιος τόπος – λόγω γειτνίασης με τη μεγάλη δύναμη που ήταν η Αφρική, αλλά και για έναν ακόμη λόγο που παρέλειψε –δεν ξέρω γιατί– να αναφέρει ο συγγραφέας: ότι δηλαδή, το 2048, ένα χρόνο πριν την καταστροφή, μια αιφνίδια εξέγερση των Κρητικών απομάκρυνε από το νησί τις πυρηνικές κεφαλές τελευταίας εσοδείας που ήταν σταθμευμένες εκεί. Αντίθετα, η Σουηδία –όπως και άλλες βόρειες χώρες που ήταν κοντά στο θέατρο των «επιχειρήσεων»– ήταν πλέον μια φτωχή αγροτική χώρα που όμως οι κάτοικοί της –όσοι απέμειναν ύστερα από διαδοχικά κύματα μεταναστεύσεων προς Νότο– ανακάλυπταν σιγά-σιγά τις χαρές μιας απλής φτωχικής ζωής δίπλα στη Φύση. Κάτι σαν την προπυρηνική Κρήτη ας πούμε. Μετανάστες λοιπόν στην Κρήτη και οι γονείς της Βιόλας, γνωρίζονται με την οικογένεια του Μανώλη και, όπως ήταν αναμενόμενο, τα δυο παιδιά –συμμαθητές στο μεταπυρηνικό Λύκειο– ερωτεύονται το ένα το άλλο. Και σ’ αυτό το σημείο κάνει την πρώτη του επεισοδιακή εμφάνιση στο έργο ο βασικός του ήρωας. Ο παππούς του Μανώλη και Μανώλης βεβαίως. Για να επιταχύνει τις εξελίξεις στον έρωτα των δύο νέων –στην μεταπυρηνική εποχή τα πράγματα δεν τρέχουν τόσο γρήγορα– στήνει μια «μηχανή», όπως τη λέει ο ίδιος, κι όπου το βγάλει η βράση. Παραδόξως τα πράγματα εξελίσσονται ομαλά μέχρις ότου μια αδιάκριτη ερώτηση του παππού Μανώλη στο μέλλοντα συμπέθερο Σβεν –τον παππού της Βιόλας– φέρνει τα πάνω κάτω στην ιστορία μας. Ο παππούς Μανώλης μαθαίνει –και πια δεν τον χωράει ο τόπος– ότι ο φτωχός εκ Σουηδίας συμπέθερος έχει καλύτερες επιδόσεις από την αφεντιά του σ’ εκείνο τον τομέα που έκανε κάποτε διάσημη την προπυρηνική Κρήτη. Ιδίως στις βόρειες χώρες. Τα ύστερα του κόσμου!

Κι ενώ αυτά συμβαίνουν στους καθημερινούς ήρωες της ιστορίας μας, σ’ ένα άλλο επίπεδο του έργου τα πράγματα είναι πολύ-πολύ σοβαρά. Και γι’ αυτό πολύ-πολύ αστεία. Οι ήρωές μας εδώ δεν είναι κανονικοί άνθρωποι. Είναι… διανοούμενοι. Επιφορτισμένοι με το βαρύ καθήκον –που κανείς δεν τους ζήτησε να αναλάβουν, αλλά έτσι είναι αυτοί οι άνθρωποι· δεν αισθάνονται καλά χωρίς το φορτίο της ιστορίας στους ώμους τους–, επιφορτισμένοι λοιπόν με το βαρύ καθήκον να αναλύσουν τους λόγους που οδήγησαν στον όλεθρο και να χαράξουν μια νέα πορεία για τον μεταπυρηνικό άνθρωπο. Συγνώμη, για τα μεταπυρηνικά έμβια όντα ήθελα να πω. Διότι οι εντολές του ΠΟΚΟ –του Παγκόσμιου Οργανισμού Κλαδιών και Ονείρων– που ανέλαβε τη διακυβέρνηση του κόσμου μετά την πυρηνική καταστροφή– είναι πολύ κατηγορηματικές πάνω σ’ αυτό. Ο ανθρωποκεντρισμός, αυτή η πιο χυδαία μορφή βιορατσισμού –δηλαδή ρατσισμού μεταξύ ειδών– απαγορεύεται αυστηρά στη μεταπυρηνική εποχή. Όπου όλα τα είδη είναι πλέον ίσα, αν και μερικά είναι λίγο πιο ίσα από τα άλλα. Όπως π.χ. τα φυτά, που έχουν την απόλυτη πλειοψηφία στη Γενική Συνέλευση του ΠΟΚΟ αφού κάθε αντιπρόσωπός τους έχει δύο ψήφους ενώ των ζώων από ένα και των ανθρώπων μόνο μισό και μετά βίας. Και πολύ τους πέφτει, είπαν πολλά φυτά όταν ψηφίστηκε το καταστατικό του ΠΟΚΟ. Αυτοί είναι που κόντεψαν να μας ξεκάνουν όλους. Ακόμα και για τη μία ψήφο για τα ζώα υπήρχαν αντιρρήσεις. «Σε μια κρίσιμη ψηφοφορία τί περιμένετε να ψηφίσει ο σκύλος;», είπαν μερικά φυτά.  «Εκατό τόσα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση κι είναι ακόμα… φιλάνθρωπος.» Τελικά η ενότητα των ειδών υπερίσχυσε –έχουμε όλοι το ίδιο DNA, φώναξαν ρυθμικά οι Βιολόγοι την κρίσιμη στιγμή– και η πλήρης επικράτηση των φυτών αποσοβήθηκε. Και μια μακρά περίοδος κυβερνητικής σταθερότητας επικράτησε στον πλανήτη γη μετά απ’ αυτό. Τα φυτά κράτησαν για τον εαυτό τους όλα τα μεγάλα ζητήματα πλανητικής και συμπαντικής πολιτικής – και άφησαν τα παρακατιανά –που δεν τα πολυκαταλάβαιναν έτσι κι αλλιώς– στους Αφρικανούς. Οι οποίοι αποδείχτηκαν συνετότατοι κυβερνήτες ιδίως στα οικονομικά. Το αφρώ –το νέο παγκόσμιο νόμισμα– εξασφάλισε την απαιτούμενη νομισματική σταθερότητα και επέτρεψε την ανασυγκρότηση της πλανητικής οικονομίας πάνω όμως σε αυστηρές οικολογικές βάσεις. Η πράσινη ανάπτυξη –που τόσο ελπιδοφόρα ξεκίνησε κάποτε σε τούτη τη χώρα– ήταν πλέον μια πραγματικότητα. Ούτε λουλουδάκι δεν κόταγες να κόψεις χωρίς να συλληφθείς αμέσως από την πανταχού παρούσα φυτική αστυνομία. Ενώ η διαφθορά –αυτή η μάστιγα της προπυρηνικής εποχής– εξαλείφθηκε διά παντός από προσώπου γης. Αποφασίστηκε μάλιστα από την Afromed –την παγκόσμια οργάνωση υγείας με έδρα το Ναϊρόμπι– σε έμπρακτη εκδήλωση μετανοίας του ιατρικού σώματος για το βεβαρυμένο παρελθόν του κλάδου σ’ αυτό το θέμα, να επανέλθει σε ισχύ το αμαρτωλό φακελάκι αλλά από την ανάποδη. Για τα επόμενα εκατό χρόνια να υποχρεούνται όλοι οι γιατροί να αφήνουν ένα φακελάκι στο προσκέφαλο του ασθενούς τους. Όσο βαρύτερη η ασθένεια τόσο μεγαλύτερο το φακελάκι.

Ενώ όμως η Ειρήνη και η Αρετή είχαν επικρατήσει πια στη γη χάρις στη σοφή διακυβέρνηση φυτών, ζώων και κυρίως των αφρικανών, κάποιοι δεν έδειχναν τελείως ευτυχείς με τη νέα τάξη. (Έτσι είναι πάντα αυτοί οι τύποι, λένε ορισμένοι. Δεν τους ενοχλεί η νέα τάξη, τους ενοχλεί απλώς η τάξη). Μεταξύ αυτών και ο περίφημος συνθέτης Μέλης. Του οποίου μάλιστα το κλασικό άσμα «Αυτά τα δένδρα δεν βολεύονται» είχε γίνει ο επίσημος ύμνος της κυβερνητικής πλειοψηφίας στον ΠΟΚΟ. Δεν αισθανόταν λοιπόν πολύ καλά ο Μέλης με τη νέα κατάσταση. Ιδίως μάλιστα όταν ένιωθε να τον κοιτάζει αφ’ υψηλού η σεκόγια. Ποιον, τον Μέλη. Αυτόν που ήταν γνωστός και ως Επιμήκης χάρις στο μήκος της σκιάς του. Και είχε ήδη αρχίσει να συνθέτει τα τραγούδια του νέου αγώνα· της επανάστασης ανθρώπων, ζώων και κατώτερων φυτών εναντίον της νέας πλανητικής αριστοκρατίας· των ανώτερων φυτών.

Όμως ο παππούς Μανώλης ήταν ήδη αντιστασιακός για τους δικούς του λόγους. Δεν του άρεσε καθόλου που ο ΠΟΚΟ μόλις ανέλαβε την εξουσία κατήργησε όλους τους τοπικούς θεούς και έβαλε στη θέση τους τη μία και μοναδική θεά του σύμπαντος κόσμου. Τη μεγάλη μητέρα θεά. Σιγά που θα πρόδινε αυτός τον Άη Γιώργη του που τόσες φορές τού ’χε σταθεί σε δύσκολες ώρες. Κρυπτοχριστιανός λοιπόν ο παππούς Μανώλης, παρόλο που τελευταία είχε θυμώσει λίγο με τον Άγιό του που δεν έστερξε να έλθει όταν τον κάλεσε σε ώρα μεγάλης ανάγκης.

Όμως τα πραγματικά σπουδαία γεγονότα του έργου θα λάβουν χώρα μέσα στο ΜΑΚ. Τι είναι το ΜΑΚ; Η τελευταία λέξη της μεταπυρηνικής τεχνολογίας. Τρέχει με ταχύτητα μέχρι και 4 κόμβους, δηλαδή τετραπλάσια από την ταχύτητα του φωτός, περνάει μέσα από μαύρες –ολόμαυρες– τρύπες και βγαίνει κάτασπρο, ταξιδεύει άνετα στο απώτατο παρελθόν –λες και ήταν χθες– και εν γένει κάνει ό,τι οι Φυσικοί της προπυρηνικής εποχής (αλλά δυστυχώς και της μεταπυρηνικής) τού έχουν απαγορεύσει να κάνει. Διότι, λέει, παραβιάζει τους νόμους της Φύσεως. Ακούς εκεί; Τους νόμους της φύσεως; Να βαφτίζουν τους δικούς τους νόμους, νόμους της φύσεως και να μας υποχρεώνουν σε στάση προσοχής απέναντί τους; Αμ δε! Δεν θα προδώσουμε στους Φυσικούς τη μυστική τεχνολογία του ΜΑΚ. Δεν λέμε ούτε καν τι δηλώνουν τα αρχιγράμματα. Το Μεγάλο Αστείο του Κόσμου θά ’ναι η επίσημη ερμηνεία. Προσποιούμαστε ότι την πιστεύουμε και άσ’ τους να ψάχνονται. Ακόμα πιο απόρρητη είναι η μυστική ενέργεια που κινεί το ΜΑΚ. Όμως εσύ φίλε αναγνώστη που δεν σου έχουν πιπιλίσει το μυαλό οι φυσικοί με τους νόμους τους –που, όπως είπαμε, τους βαφτίζουν νόμους της φύσεως για να μας ψαρώνουν– εσύ λοιπόν αγνέ αναγνώστη θα καταλάβεις γρήγορα ποια είναι η Μυστική Δύναμη που κινεί το ΜΑΚ. Είναι τα Όνειρα, αγαπητέ αναγνώστη. Είναι η δύναμη της φαντασίας και του Ονείρου. Η δύναμη της επιθυμίας. Το μεγάλο αλώνι όπου παίρνουμε φόρα στον ύπνο μας για να κάνουμε ένα μικρό πηδηματάκι στον ξύπνιο μας.

Τη νύχτα βλέπω τις χαρές που ξυπνητός στερούμαι

Μα δεν μπορώ για σένανε συνέχεια να κοιμούμαι

όπως λέει κι ο μεγάλος προπυρηνικός ποιητής γνωστός και ως Γιαλαύτης.

Με λογισμό και μ’ όνειρο ξεκινάει λοιπόν το ΜΑΚ για το παρθενικό του ταξίδι στο… παρελθόν. Επιβάτες μόνο επιστήμονες και διανοούμενοι –πνευματικοί άνθρωποι δηλαδή– επιφορτισμένοι μ’ εκείνο το βαρύ καθήκον που λέγαμε πριν. Όμως πιο εξειδικευμένο τώρα. Να ερευνήσουν πρώτοι τη μεγάλη άλλη όπως αρέσκεται να αποκαλεί τη μουσική ένας απ’ αυτούς. Μήπως εκεί τουλάχιστον συμφωνήσουν. Πρώτος προορισμός η Σάμος· η σπηλιά του Πυθαγόρα. Να δουν πώς τα κατάφερε ο μεγάλος μύστης να συμφιλιώσει τα Μαθηματικά με τη Μουσική, τη λογική με το συναίσθημα, το λογικό με το άλλογο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Πώς τέλος πάντων τα κατάφεραν οι αρχαίοι εκεί που ο δικός μας προπυρηνικός πολιτισμός τόσο τραγικά απέτυχε. Και άνοιξε το μεγάλο ρήγμα. Το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και την τέχνη, τη γνώση και τη σοφία. Ξέρουμε βέβαια ότι πρώτοι απ’ όλους φταίνει οι φυσικοί γι’ αυτό. Μ’ εκείνη τη διαβόητη αλαζονεία τους για τους νόμους (τάχατε) της Φύσεως –κι όχι τους δικούς τους– για τη βασίλισσα των επιστημών, τη Φυσική βεβαίως, για τη θεωρία των πάντων και άλλα παρόμοια. Βέβαια έχουν πέσει λίγο τα φτερά τους μετά το ολοκαύτωμα –στην πραγματικότητα όχι τόσο τα φτερά τους όσο οι επιχορηγήσεις (καιρός να πάρουμε κι εμείς οι άλλοι κάτι)– αλλά δεν το βάζουν κάτω. Με αδιαμφισβήτητο αρχηγό το Φάνη –και τώρα γνωρίζετε πλέον όλα τα κεντρικά πρόσωπα του έργου (παππούς Μανώλης, Μέλης, Φάνης και ο μυστηριώδης αφηγητής Ψ)– με αρχηγό λοιπόν το Φάνη δημιουργούν διαρκώς προβλήματα στην ομαλή εξέλιξη του ταξιδιού. Όμως για έναν βασικό λόγο πάνω απ’ όλους. Ότι μπόρεσε να φτιαχτεί το ΜΑΚ χωρίς αυτούς και τους νόμους τους. Τι να κάνουμε όμως; Υπάρχουν και μερικά πράγματα που εσείς οι Φυσικοί δεν θα καταλάβετε ποτέ λέει χαιρέκακα κάποια στιγμή ένας Φιλόσοφος. Και συνεχίζει: Εσείς και μερικοί επίγονοί σας (που πάνε να σας ξεπεράσουν) μόνο ότι μπορεί να διατυπωθεί Μαθηματικά, δηλαδή με αλγορίθμους, μόνο αυτό καταλαβαίνετε. Άσε που η περίφημη μέθοδός σας –ο πειραματικός έλεγχος της θεωρίας– είναι μια σκέτη κοροϊδία αφού οι συσκευές σας –όπως πολύ ωραία απέδειξε ο Feyerabend– είναι κατασκευασμένες με βάση τη θεωρία που καλούνται να επιβεβαιώσουν. Αγώνας σικέ δηλαδή. Ελεγκτής και ελεγχόμενος είναι ένα. Κι αφού πήρα φόρα ας το πω κι αυτό. Η επιστήμη σας –η Δυτική επιστήμη– δεν είναι παρά μία από τις πολλές επιστήμες που φτιάχνουν οι άνθρωποι για να δαμάσουν το φόβο τους για τον κόσμο. Να ημερέψουν το άγνωστο. Ότι έκαναν πάντα όλοι οι πολιτισμοί. Απ’ αυτούς που εσείς θεωρείτε πρωτόγονους μέχρι τον περιούσιο δικό μας. Δηλαδή κυρίως δικό σας. Να τον χαίρεστε.

Ναι ναι τον κάρφωσε τότε ένας Φυσικός με μούσι. Αλλά τις προάλλες που είχες εκείνο το επίμονο βηχαλάκι και τα είχες κάνει πάνω σου, πήγες κατ’ ευθείαν για Μαγνητική, δεν πήγες στο μάγο. Όπως βέβαια κι ο δικός σου ο Feyerabend το ίδιο έκανε. Και ξέρεις μήπως ότι η Μαγνητική που έκανες –και επιτέλους ηρέμησες– βασίζεται στους πιο καταραμένους απ’ όλους τους νόμους που οι Φυσικοί έχουν επινοήσει; Ότι βασίζεται στην Κβαντομηχανική; Αλλά σας ξέρουμε καλά κι εσάς τους Φιλοσόφους. Ξέρουμε τι σιγουρατζήδες είστε. Κριτική εκ του ασφαλούς. Αρκεί να φροντίζουν οι Φυσικοί να δουλεύουν τα ιατρικά μηχανήματα καλά μην πάθουμε και καμιά λαχτάρα!

Ηρεμήστε σύντροφοι είπε τότε ένας Ψυχολόγος ειδικευμένος στις επαγγελματικές νευρώσεις. Έχετε κι οι δυο κάποιο δίκιο. Καλές οι εξισώσεις και οι αλγόριθμοι για να δουλεύουν καλά οι τομογράφοι (αχρείαστοι νάναι) αλλά να οι άνθρωποι είναι λίγο πιο σύνθετα μηχανήματα. Οι άνθρωποι θέλουν «ιστορίες» θέλουν μεγάλα παραμύθια (αλλά και μικρά αν δεν υπάρχουν άλλα) δεν θέλουν εξισώσεις. Αλλοιώς οι μανάδες θα νανούριζαν τα βρέφη τους με αλγορίθμους. Να έναν

«Νάνι τρία στην τετάρτη ώ το γιο μου τον αντάρτη

νάνι φύγαμε στη χώρα, κοίμησέ το Πυθαγόρα

μάθε του εξισωσούλες να τις λέει προσευχούλες»

Ενώ όμως όλα αυτά –και πολλά άλλα– συμβαίνουν στο ΜΑΚ, η επανάσταση του Μέλη εναντίον της δικτατορίας των Ανώτερων φυτών προχωρά. Μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες λένε ότι στο κίνημα έχουν ήδη προσχωρήσει κάποια από τα κατώτερα φυτά αποδεικνύοντας έτσι την ορθότητα της ταξικής ανάλυσης του Μέλη που πολλοί είχαν σπεύσει να θεωρήσουν ως προπυρηνικό απολίθωμα. Ενώ άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι στο κίνημα –εκτός από τον παππού Μανώλη που έχει δικό του μπαϊράκι– μετέχουν ήδη ο Φάνης και ο μυστηριώδης Ψ παραμερίζοντας όλες τις μεταξύ τους φιλοσοφικές και επιστημολογικές διαφορές. Λέγεται μάλιστα ότι ο μυστηριώδης Ψ υποχώρησε τελικά στην επιμονή του Φάνη και ο ύμνος του αγώνα που σκοπεύουν να προτείνουν στο Μέλη θα αρχίζει με το στίχο

Εμπρός της γης οι κβαντωμένοι

διότι, λέει ο Φάνης, αυτό είναι που συνδέει όλους τους ανθρώπους τα φυτά και τα ζώα πέρα και πάνω απ’ όλα όσα τους χωρίζουν. Είναι όλοι κβαντωμένοι! Υπόκεινται στους νόμους της Κβαντομηχανικής. Τελικά ακόμα κι αυτό μπορεί να το δούμε. Τον Φάνη και τον Ψ –που κόντεψαν να σκοτωθούν μέσα στο ΜΑΚ– σφιχταγκαλιασμένους στα Λιοντάρια και άδοντες τον ύμνο.

Αυτή αγαπητοί φίλοι είναι σε γενικές γραμμές –και με κάποια δικά μου καρυκεύματα εδώ κι εκεί– η υπόθεση του έργου.

Ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα –τις βασικές παθολογίες του πολιτισμού μας– με το μόνο τρόπο με τον οποίο μπορεί να μιλήσει κανείς πια για σοβαρά πράγματα. Με αυτοσαρκασμό και χιούμορ. Με γέλιο. Εκείνο το λυτρωτικό γέλιο που σε βγάζει από τις εμμονές σου –επαγγελματικές ή άλλες– σε κατεβάζει από το καλαμάκι σου κι επιτέλους αφήνεσαι να ταξιδέψεις για λίγο στην ανθρώπινη κατάσταση. Την κοινή σου μοίρα με τους άλλους. Το μοίρασμα. Και πάνω απ’ όλα να αφεθείς να γελάσεις. Με τον εαυτό σου και με τους άλλους. Γιατί το γέλιο είναι τελικά η πιο ανυπότακτη δύναμη στον κόσμο. Αυτό που δεν έπαψαν ποτέ να φοβούνται όλα τα ολοκληρωτικά συστήματα του κόσμου. Και πάνω απ’ όλα το πιο υγιές θεμέλιο της ανθρωπιάς μας.