O Μάιος μας έφτασε… Τώρα Μαγιά, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι…

Tης Ελένης Μπετεινάκη*

Πρωτομαγιά και Μέρα της Ανάστασης η φετινή 1^η του Μαγιού. Μια μέρα πολυτραγουδισμένη που φέτος μας φέρνει ακόμα πιο πολλά μηνύματα. Αναστάσιμα, γιορτινά, λουλουδιασμένα….

Ο θρύλος θέλει τούτο το μήνα να είναι γεμάτος μάγια , έρωτα, πλάνη, μυστικά, αντιθέσεις και… χωρισμούς. Λούλουδος, Καλομηνάς , Τριανταφυλλάς, Πράσινος,Χρυσομάης και Κερασάρης τα προσωνύμια του. Το όνομα του έχει ένα « κακό» για τις ανθρώπινες αδυναμίες.  Συνηχεί με τη μαγεία κι είναι ευνοϊκός πολύ σ΄αυτήν. Ιδιαίτερα την πρώτη του μέρα, τα μάγια πιάνουν  και οι προφυλάξεις πρέπει να είναι ακαριαίες. Στην Κρήτη ιδιαίτερα στα μέρη τα Ανατολικά λέγανε πως  μουτζουρώνανε τα παιδιά τους με κατράμι πάνω από τα φρύδια και ζωγραφίζανε ένα σταυρό  στο πορτομάγουλο της πόρτας  για να μη πιάνει το σπίτι μάτι ή  ράβανε στο ρούχο του μικρού παιδιού, ένα σκόρδο, ή ένα γαρίφαλο .Είναι ο μήνας της μέθης και των αισθήσεων, της βλάστησης και της δροσιάς, ο καβαλάρης που κουβαλά το Μαγιοβότανο  και το Μαγιόξυλο, που πλανά κι εγκαταλείπει,  που ό,τι ανθεί και καρποφορεί η φύση, δεν πρέπει κανείς να το δοκιμάσει.

Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου, ο τρίτος γιός της Άνοιξης  που αντιστοιχεί με τον αρχαίο μήνα Θαργηλιώνα  και  τον γιόρταζαν  με τα περίφημα Ανθεοφόρια. Ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα και στην  κόρης της Περσεφόνη που σύμφωνα με τον μύθο ήταν ο μήνας που ανέβαινε στη γη από τον Άδη να δει τη μάννα της και να μείνει κοντά της μέχρι τον χειμώνα. Μα και στην αρχαία Ρώμη, γίνονταν γιορτές που τις έλεγαν "ροσύλλια". Οι Ρωμαίοι στόλιζαν τους τάφους των προγόνων τους με τριαντάφυλλα. Την γιορτή αυτή την κράτησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες και την ονόμαζαν ροδισμό.

Ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια).Το όνομα Μάγια προήλθε από την ελληνική λέξη Μαία (που σημαίνει τροφός και μητέρα) τη μητέρα του Ερμή, που ήταν προσωποποίηση της γόνιμης Μάνας-Γης.

Μάιος λοιπόν, το ξεκίνημα της νέας ζωής. Κι όμως δεν παντρεύεται  κανείς αυτόν τον μήνα, εκτός από τους …γάιδαρους και τους βασιλιάδες. Όποιος ενωθεί με τα δεσμά του γάμου μπορεί να μην στεριώσει, γιατί ο μήνας αυτός είναι άρρηκτα δεμένος με ανεξέλεγκτες δράσεις βλαπτικών ενεργειών που σχετίζονται με τον θάνατο.

Παρατηρήματα, έθιμα και χίλιες δυο προλήψεις έχουν συνδεθεί με τον Μάη…

«…Από το πρωί της Πρωτομαγιάς εύθυμες συντροφιές από νέους, που ονομάζονταν Μαήδες, πήγαιναν στα δάση ,όπου έκοβαν ένα δέντρο ή ένα κλαδί που το ονόμαζαν Μαγιόξυλο. Έστηναν το σύμβολο αυτό σε ένα πλάτωμα και γύρω του χόρευαν και τραγουδούσαν τραγούδια με τολμηρό περιεχόμενο. Στη συνέχεια έστεφαν μια κοπέλα «βασίλισσα του Μάη » και την πάντρευαν με έναν νέο που μια άλλη συντροφιά τον είχε στέψει « βασιλιά». Γύρω από το ανθοστεφανωμένο ζευγάρι παρασταίνονταν θεατρικά και τραγούδια με ερωτικά θέματα…» *

Πρώτα  από όλα προσέχουν να μην φυτεύουν τίποτα. Ειδικά το φύτευμα ή μεταφύτευμα των βασιλικών  που είναι  βοτάνι μυριστικό και  στολίζει αυλές και τάφους. Πίστευαν πως  τα πνεύματα και οι ψυχές των ανθρώπων επιστρέφουν στη γη  και ανοίγοντας λάκκους είναι  σαν να τις ανασκαλεύουν. Δεν αγόραζαν ποτέ ζώα για την εργασία τους τον Μάιο.

Κόβουν και μαζεύουν  μόνο βότανα, 40 στον αριθμό , που τους προστατεύουν από τα μάγια. Απήγανος, χαμομήλι, άνθη μολόχας, χόρτα , άνηθος, μαρούλι, γαλατσίδα, αρωματικά φυτά   κι έτσι φτιάχνουν ή έφτιαχναν  τον « Μαγιολύτη ή μαγιοδέντρι ή σαρανταβότανο»   που ήταν εθιμικό παρασκεύασμα  και  προσφερόταν σε όλη την αγροτική οικογένεια μαζί με αμύγδαλα, μέλι και γάλα σε μικρές ποσότητες .Το έφτιαχναν  από την προηγούμενη μέρα, το αστροφέγγιζαν και το έπιναν πρωί πρωί κι έτσι όλα τα κακά παραμερίζονταν .

Καμιά κοπέλα δεν αρχινούσε καινούργιο κέντημα , πλεκτό ή υφαντό γιατί δεν θα το χρησιμοποιούσε σε χαρές αλλά σε λύπες. Ούτε φορέματα ή καινούργια ρούχα δεν αρχινούσαν καθ όλη την διάρκεια του μήνα…

Πρωτομαγιά… μέρα γιορτής, της βλάστησης, των λουλουδιών, της φύσης. Μέρα που η φύση ξαναγεννιέται κι όλα θα πρέπει να ανανεωθούν. Τα παλαιότερα χρόνια από το προηγούμενο βράδυ άδειαζαν όλα τα αγγεία από το νερό και το πρωί πριν καλά καλά ξημερώσει, τα κορίτσια έπαιρναν τις στάμνες τους , πήγαιναν στις βρύσες και αφού τις άλειφαν με βούτυρο και τις στόλιζαν με λουλούδια , έπαιρναν το νερό και το έφερναν σπίτι. Αν υπήρχε κοντά θάλασσα τότε έπρεπε να πάνε και βρουν μια πέτρα τη μαλλιαρή, πρωί πριν βγει ο ήλιος και να τη φέρουν σπίτι που θα ΄ταν σαν να έβαζαν μέσα την ευτυχία. Την τοποθετούσαν κάτω από το κρεβάτι για να φύγουν όλοι οι ψύλλοι . Ράντιζαν το σπίτι με ένα κλαδί  χλωρό βουτώντας το σε  θαλασσινό νερό και τα κεφάλια των μικρών παιδιών που δήλωνε την γονιμότητα και τη βλάστηση. Το προηγούμενο βράδυ, επειδή όλα τα έθιμα της ημέρας αποσκοπούν στο μαγικό διώξιμο φιδιών, ποντικών και άλλων ενοχλητικών ζωυφίων αλλά και σε μαντέματα, έμπαιναν στους κήπους μικρά παιδιά και χτυπούσαν με χάλκινα μαγειρικά σκεύη δυνατά, κι έτσι όλα τα « έχνη» χάνονταν. Μέρα που όλοι φτιάχνουν στεφάνια  από λουλούδια του αγρού κι έτσι να μεταφερθεί στο σπίτι όλη η δροσιά και η δύναμη της γης. Η προετοιμασία για το στεφάνι του Μάη ξεκινούσε κι αυτή,  τα παλιότερα χρόνια,από την προηγούμενη ημέρα. Έπρεπε να το βρει το ξημέρωμα κρεμασμένο μόνο στην ξύλινη πόρτα – εξώπορτα, που δήλωνε την ζεστασιά του σπιτιού, και να χει πάνω του όλη τη νυχτερινή δροσιά, πριν ακόμα βγει ο ήλιος κι αρχίσει να ζεσταίνει.

Το στεφάνι με τούτα τα λουλούδια έχει και αυτό τους συμβολισμούς του.  Στολίζουμε τις πόρτες των σπιτιών και το έθιμο έρχεται από τα πολύ παλιά χρόνια και συμβολίζει την υποδοχή της δύναμης της φύσης στο σπιτικό. Φτιάχνεται σε κύκλο που θεωρείται απόλυτο και  τέλειο σχήμα που χωράει αυτό που θέλει να απομονώσει .Ο κύκλος προστατεύει από κακόβουλες δυνάμεις. Το στεφάνι καλύπτει  και προστατεύει το κεφάλι που είναι το πιο ευαίσθητο ανθρώπινο μέλος και κέντρο της νόησης. Κρεμιέται στην πόρτα του σπιτιού  κι έτσι μέσα σ αυτό εισχωρούν μόνο τα καλά και καίγεται στις φωτιές του αϊ Γιαννιού στις 23 του Ιούνη.Σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά.

Ένα κλαδί ελιάς δηλώνει  την αγάπη, συμβολίζει  την οικογένεια  και την φιλία. Ένα κλαδί με αγκάθια προστατεύει  από το κακό κάθε σπίτι. Το σκόρδο , σύμβολο αποτροπής και προστασίας από το κακό μάτι είναι εκεί. Το καρπισμένο στάχυ συμβολίζει την καρποφορία της γης .Τα λουλούδια της εξοχής συμβολίζουν την αναγέννηση της φύσης και την απομάκρυνση των πνευμάτων.

Κάθε τόπος έχει και τα δικά του έθιμα για την κατασκευή του. Στα περισσότερα νησιά τα στεφάνια πλέκονται από λουλούδια και τσουκνίδες, σκόρδα και κορφές από κριθάρι. Αλλού βάζουν κλωνάρια μόνο της ελιάς ή φύλλα από μαύρη συκιά . Ή παπαρούνες , μαχαιρίδες κι ότι πρασινάδα βρουν στον αγρό για να’ χει ευφορία το σπίτι τους και τα χωράφια τους.

Το μαγιοστέφανο, φτιάχνεται από εφτά ειδών λουλούδια και έχει δύναμη μαγική και αποτροπιαστική.

Για να πιάσουν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές παλιότερα, το μαγιάτικο στεφάνι έπρεπε να γίνεται από συγκεκριμένα λουλούδια:

Ανθισμένο σπίτι: Tραντάφυλλα, γαρούφαλα, βιόλες, πασκαλιές και  γεράνια.

Ευτυχία του σπιτιού: Kλωνάρια ανθισμένα από αγιόκλημα και από ελιά.

Γεμάτο σπίτι: Στάχια και λουλούδια του κάμπου, όπως μαργαρίτες, παπαρούνες.

Για τη γλωσσοφαγιά: Μια κουκιά (φυτό) με τις ρίζες και τους καρπούς της.

Για την αγάπη των κοριτσιών του σπιτιού: ‘Eνα κλωνάρι λυγαριά.

Για το μάτι:  Eνα κεφάλι σκόρδο, κρεμασμένο στη μέση στο στεφάνι για να φαίνεται.

Αλλά και πολλά βότανα και φυτά τούτη την μέρα αποκτούν θαυμαστές ιδιότητες. Για παράδειγμα ένα φυτό με αγκαθωτά φύλλα, ο γνωστός ανοιχτομάτης ή γουρλομάτης, όποιος το κρατήσει θα γίνει πιο έξυπνος , πιο γερός και πιο τυχερός. Αν πάλι κρατήσουν ένα κλαδί λυγαριάς τότε θα γίνουν πιο ευλύγιστοι. Και όποιος αγκαλιάζει ένα τέτοιο δέντρο ζει περισσότερα χρόνια. Μαγική δύναμη την ημέρα της Πρωτομαγιάς έχει και το νερό της βροχής. Αν βρέχονταν εκείνη την ημέρα τα μαλλιά των γυναικών θα γίνονταν πιο φουντωτά και μακριά. Μάλιστα μάζευαν το νερό της βροχής, αν τύχει κι έβρεχε και αφού επιδίωκαν να μαλώσουν με κάποια από τις γειτόνισσές τους έφτιαχναν ύστερα ξύδι ποιου ήταν πολύ δυνατό.

Στο καλαντάρι ακολουθεί  στις 3 του Μάη η γιορτή της  Αγίας Μαύρας που θεωρείται αποφράδα μέρα και δεν κάνουν  καμιά δουλειά για να μην γεμίσει το σπίτι «μαύρες» δηλαδή κατσαρίδες. Στη παλιά Αθήνα οι νοικοκυρές δεν τολμούσαν να πιάσουν βελόνα για να μην βγάλουν σπυριά που επίσης ονομάζουν μαύρες. Δεν κόβουν ρούχο, δεν λευκαίνουν πανιά, δεν πάνε στο χωράφι γιατί αυτό  γεμίζει με μαύρα ζουζούνια και δεν καταπιάνονται με τις ελιές στο λιοτριβειό γιατί θα γίνει μαύρο το λάδι. Ακολουθεί η γιορτή της Αγίας Ειρήνης στις 6 του μήνα και στις 8  η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Χαλαζιά  που τον τιμούν γιατί φοβούνται μήπως ο άγιος θυμώσει και τους στείλει βροχή ή χαλάζι που θα καταστρέψει τα σπαρτά .Την άλλη μέρα του Αγίου Χριστόφορου πάλι κανείς δεν δουλεύει στον αγρό. Ο φόβος μιας ξαφνικής μπόρας ήταν τόσο μεγάλος που λένε πως τα παλιά τα χρόνια όταν ήταν στα μέρη μας οι Τούρκοι , ακόμα και αυτοί ρωτούσαν πότε γιόρταζε τούτος ο άγιος για να μην δουλέψουν την ημέρα του.

Και σαν βασική γιορτή του μήνα είναι αυτή των Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 του Μάη. Συμπίπτει ακριβώς με την μετάβαση από την άνοιξη στο καλοκαίρι και είναι μια μέρα που έκαναν προβλέψεις για τον καιρό. Αν έβρεχε και βροντούσε τότε τα περισσότερα από τα φρούτα που γίνονταν  πάνω στα δέντρα θα σκουλήκιαζαν. Τα αχλάδια που στην Κρήτη τα ονομάζουν « μαγιάπιδα », είναι η μέρα που δοκιμάζονται να δουν αν είναι ώριμα. Το έθιμο θέλει η δοκιμή αυτή να γίνεται από γυναίκα και μάλιστα κυοφορούσα για να καρπίσει περισσότερο και το δέντρο. Η παράδοση θέλει την Αγία Ελένη να ανακαλύπτει τον Σταυρό του Χριστού οδηγούμενη από την μυρωδιά του βασιλικού , για τούτο, το φυτό έχει την τιμητική του και μ αυτό στολίζονται όλες οι εικόνες που φέρουν την μορφή των δύο  ισαποστόλων. Σ όλη την Ελλάδα γίνονται πολλά πανηγύρια με έθιμο της ημέρας την τελετή των Αναστεναρίων.

«…Ίσα ίσα που ΄χε ανέβει ο ήλιος ένα καντάρι κι όλα τα είχαμε ετοιμάσει από βραδύς. Τα κλήματα είχαν πλεχτεί σε έναν  πελώριο κύκλο τυλιγμένο με εφημερίδες και δεμένο με σπάγκο καλά, να μην ξεφεύγει τίποτα. Μας  έδινε η μάνα δυο τρεις βελόνες σακοράφες να μην τσιμπιόμαστε, κλωστή χονδρή και μια λεπτή ζακέτα για την πρωινή δροσιά του κάμπου και η αναζήτηση ξεκινούσε. Κι όπως κατεβαίναμε, τρέχοντας, μύριζε όλος ο τόπος εκείνη την πικρή μυρωδιά της μαργαρίτας και ψάχναμε και μαζεύαμε  μόνο  αυτές που δεν τις είχανε τρυγήσει  οι μέλισσες, κι ήταν το χρώμα τους  ήταν έντονο κίτρινο. Τις κόβαμε στην άκρη άκρη του κοτσανιού και τις περνάγαμε με την βελόνα μέσα στην κλωστή, φτιάχνοντας μακριές γιρλάντες – κολαϊνες – τις λέγαμε στο χωριό. Κι άρχιζαν οι αγώνες μεταξύ μας, ποιος θα μαζέψει τις πιο πολλές, τις πιο μεγάλες, ποιος θα φτιάξει πιο γρήγορα την γιρλάντα του και ποιο στεφάνι θα είναι το πιο όμορφο. Ο κάμπος είχε γεμίσει χρώμα. Μαργαρίτες, μαχαιρίδες και παπαρούνες παντού. Άραγε  να έφταιγε ό ήλιος ή η δική  μου μόνο φαντασία…Νόμιζα πως εκεί κάτω στην άκρη του κάμπου, ήταν  μια γυναίκα με ξέπλεκα μακριά μαλλιά. Το φόρεμα της ολόλευκο  κι ανέμιζε με το φύσημα του αέρα όπως και τα μαλλιά της. Κάθε φορά, κάθε χρόνο την συναντούσαμε εκεί,  και την άλλη στιγμή χάνονταν κι έτρεχα με όση δύναμη είχαν τα μικρά , κοριτσίστικα πόδια μου να προλάβω, να δω από κοντά τούτη τη μορφή. Το μόνο που έβρισκα, σαν έφτανα ήταν, μικρές κατακόκκινες παπαρούνες  και χόρτα παραμερισμένα που έδειχναν το πέρασμα άνθρωπου ή μήπως εκείνης, της νεραΐδας του κάμπου, που μέχρι και τα χρόνια της εφηβείας μου,  νόμιζα πως υπήρχε στ΄ αλήθεια. Κι έμοιαζε με την  ίδια την Άνοιξη που  έρχονταν κάθε χρόνο, την πρώτη μέρα του Μαγιού,  κι εξαφανιζόταν με το πρώτο φύσημα …όπως τα λόγια που μόλις ειπωθούν, φεύγουν και χάνονται, που δεν μπορείς να τα « γυρίσεις » πίσω, αλλά ο ήχος …η αύρα, η εικόνα μένουν για πάντα… !»*

Καλό μήνα!

ΠΗΓΕΣ :

*Λόγια του αέρα, Συλ. Διηγημάτων, Ελένη Μπετεινάκη, 2014

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, Κυριακίδου – Νέστορος  Άλκη, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ

« Πασχαλινά και της Άνοιξης»,Λουκάτος Δημήτρης, 1980

*Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Δημοσιεύτηκε στις 1 Μαϊου 2016 στο Cretalive.gr : http://www.cretalive.gr/opinions/tora-magia-tora-drosia-tora-to-kalokairi