Μια διαδρομή του Δήμου Ηρακλείου στην πορεία του Χρόνου !

Από το " Ναχιγιέ" της Κάντια στο Δήμο Ηρακλείου !
Οι Δήμοι της Κρήτης  από το 1867 – Δήμαρχοι με τη σύμβαση της Χαλέπας !

Μια διαδρομή  του Δήμου Ηρακλείου στην πορεία του Χρόνου !

Σε δικά της οφέλη απέβλεπε η Υψηλή Πύλη όταν προχώρησε στην  αναδιοργάνωση της διοίκησης των Βιλαετίων της το 1864. Κυρίως την ενδιέφερε να περιορίσει στο ελάχιστο τις υποχρεώσεις της απέναντι στους πολίτες που βρίσκονταν εντός των ορίων της Επικράτειας της με στόχο την αύξηση των εσόδων της  Στην προσπάθεια αυτή εντάσσεται και ο « νόμος  περί βιλαετίων » του Μιχδάτ Πασά, που περιελάμβανε και την συγκρότηση των πρώτων δήμων στις έδρες των πέντε διοικήσεων της Κρήτης, οι οποίοι ιδρύθηκαν τρία χρόνια αργότερα και ονομάζονταν « ναχιγιέδες ».

 Οι αρμοδιότητες τους ήταν αρκετά περιορισμένες, αν και μέχρι σήμερα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά τους, αναλαμβάνοντας την επιμέλεια της καθαριότητας, της επισκευής των δρόμων , του σχεδίου πόλης, την εποπτεία της αγοράς και των νοσοκομείων.

Ο δήμαρχος ήταν ανώτερος υπάλληλος τον οποίο διόριζε η διοίκηση όπως και τους υπόλοιπους που είχαν υπαλληλική σχέση.

Την σχέση αυτή ανέτρεψαν οι Κρήτες επαναστάτες, μόλις 11 χρόνια αργότερα, με την υπογραφή της Σύμβασης της Χαλέπας. Η ιστορική σύμβαση επικυρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 1878 με « Υψηλόν αυτοκρατορικόν φιρμάνιον » το άρθρο 4 του οποίου αναφέρει :

« Η Γεν. Συνέλευσις θέλει έχει το δικαίωμα να προβή αμέσως εις συμπλήρωσιν της εν ισχύι Οθωμανικής Νομοθεσίας, συντάσσουσα την ελλείπουσαν ήδη πολιτικήν και ποινικήν δικονομίαν, τον δημοτικόν Νόμον και υποβάλη τους Νόμους τούτους εις την έγκρισιν της Υψ. Πύλης, ήτις θέλει επίκυροι αυτούς, εάν δεν προσβάλλωσι τα δικαιώματα του Κράτους και δεν αντιβαίνωσιν εις τας βάσεις της καθόλου νομοθεσίας….».

Ο δημοτικός αυτός νόμος που ψήφισε η γενική συνέλευση των Κρητών καθιέρωνε την εκλογή δημάρχων και των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου από τους κατοίκους.

Τότε διαιρέθηκε το νησί σε 88 δήμους, με 21 στην διοίκηση Ηρακλείου, 20 στη διοίκηση Λασιθίου, 16 στη διοίκηση Ρεθύμνου, 17 στη διοίκηση Χανίων και 14 στη διοίκηση Σφακίων.

Τροποποίηση:

Μόλις δυο χρόνια μετά θα γίνει και η πρώτη τροποποίηση του δημοτικού νόμου .Στην « Κρήτη »

εφημερίδα της Γενικής Διοίκησης του Νησιού στο φύλλο 598 με ημερομηνία 30 Μαΐου 1881, ο διοικητής Ι. Φωτιάδης, υπογράφει το σχετικό « διάταγμα περί εκτελέσεως των εις τον Δημοτικόν Νόμος επενεχθεισών τροποποιήσεων ». Το 1890 συντάσσεται νέος δημοτικός νόμος ο οποίος έχει ως βάση τον πρώτο. Σύμφωνα με το νόμο αυτό όμως σε κάθε δήμο πλέον εκλέγονται εκτός του δημάρχου και πάρεδροι, οι θέσεις των οποίων καταργήθηκαν το 1881. Οι πειραματισμοί, ανάλογα με τα συμφέροντα της διοίκησης, είναι εμφανείς και σε αυτό το στάδιο. Ο ειδικός αυτός πάρεδρος « υπόκειται εις τον δήμαρχον, ο δε δήμαρχος και το παρ΄αυτώ δημοτικόν συμβούλιον, υπόκεινται εις τον οικείον διοικητής ή έπαρχον και το παρ΄ αυτώ συμβούλιον.»

Οι εκλογές των δημοτικών αρχόντων, πλην των παρέδρων , διαρκούν 3 ημέρες, με πρώτη την Παρασκευή και Τρίτη την Κυριακή, με βάση τους εκλογικούς καταλόγους, στους οποίους βρίσκονται οι συμπληρώσαντες το 21^ο έτος της ηλικίας.

Οι Δήμαρχοι : Οι προϋποθέσεις για να εκλεγεί κάποιος στο Δημοτικό Συμβούλιο ήταν μεταξύ των άλλων , να είναι Κρητικός, και δημότης του οικείου Δήμου και να έχει συμπληρώσει το 30^ο έτος της ηλικίας του.

Ιδιαίτερα οι δήμαρχοι πρέπει  :

Να γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή

Να έχουν περιουσία 50.000 γροσίων  και

Να δηλώσουν την υποψηφιότητα τους 2 μήνες πριν την εκλογή

Ο δήμαρχος στην περίπτωση που εκλεγεί ασχολείται σχεδόν με όλα :

« Εξασκεί την τοπικήν αστυνομίαν, ήτις περιλαμβάνει την τήρησιν της δημόσιας υγείας και ηθικής και επί της επισκευής και καθαριότητος των οδών και υδραγωγείων, την επιτήρησιν επί των πωλουμένων τροφίμων, την εξέλεγξιν της ακρίβειας των μετρων και σταθμών και την προφύλαξιν των αγροτικών κτημάτων από ζημιών…»

Τα Δημοτικά συμβούλια την περίοδο αυτή είναι περιορισμένης εμβέλειας αν και ο ρόλος τους χρόνο με το χρόνο γίνεται ολοένα και πιο αποφασιστικός. Στην πρώτη τους συνεδρίαση εκλέγουν τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο αλλά το κυρίαρχο πρόσωπο είναι ο Δήμαρχος του οποίου οι αποφάσεις ποτέ δεν αμφισβητούνται, οι δε εισηγήσεις του σπάνια απορρίπτονται.

Η Κρητική Πολιτεία :

Το σκηνικό αλλάζει στην Κρήτη με την επέμβαση των προστάτιδων δυνάμεων και την ανακήρυξη του νησιού σε αυτόνομη Κρητική Πολιτεία το 1898. Η Κρήτη γίνεται ανεξάρτητο κράτος και αποκτά του δικούς της νόμους, που μέχρι σήμερα παραμένουν μνημειώδεις. Στο δημοτικό νόμο όμως που δημοσιεύεται στην επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας στις 11 Φεβρουαρίου 1900 γίνεται ένα βήμα προς τα πίσω παρά τις κάποιες εκσυγχρονιστικές διατάξεις.

Ο Ύπατος Αρμοστής Κρήτης, Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας «αποφασίζει και διατάσσει» το διάταγμα περί του Δημοτικού Νόμου ( υπογράφεται από τους : Κ.Μ. Φούμη, Ε.Βενιζέλο,Ν.Γιαμαλάκη και Χουσείν Γενιτσαράκη), σύμφωνα με το οποίο δήμαρχοι και πάρεδροι διορίζονται « δι΄Ηγεμονικού Διατάγματος» και μόνο τα Δημοτικά Συμβούλια είναι αιρετά.

Στα κεφάλαια του νόμου αυτού ξεκαθαρίζουν οι αρμοδιότητες των δημάρχων , των πάρεδρων και των δημοτικών Συμβουλίων, που αποκτούν σιγά σιγά  την αίγλη τους.

Το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου, όπως και των Χανιών, Ρεθύμνου, συνέρχεται σε δύο τακτικές συνόδους, το καλοκαίρι και τον χειμώνα, οι οποίες δεν ξεπερνούν σε διάρκεια τις 15 ημέρες. Το υπόλοιπο του χρόνου εργάζονται σε 5μελή επιτροπή από τους δημοτικούς συμβούλους τη μόνιμη επιτροπή του Δημοτικού Συμβουλίου. Στη διάρκεια της θερινής Συνόδου τα Δημοτικά Συμβούλια ψηφίζουν τον προϋπολογισμό του Δήμου. Οι συνεδριάσεις τους είναι μυστικές και οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι από την ήμισυ του συνόλου. Τα δημοτικά συμβούλια ασχολούνται με θέματα που σχετίζονται με :

  Τη συγκοινωνία
  Τα κοινωφελή έργα

  Τα δημοτικά καταστήματα

  Την διαχείριση δημοτικής περιουσίας

  Την εξεύρεση των πόρων

  Την σύναψη δανείων

  Τον προσδιορισμό της προσωπικής εργασίας

  Τον κανονισμό της μισθοδοσίας

  την μισθοδοσία των δημοτικών υπαλλήλων,

  την έκδοση αδειών οικοδομών

  την διατήρηση των υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των αμαξών

  την σύνταξη καταλόγου άπορων δημοτών

  την διατήρηση τροφίμων κ.α.

 

Το 1906 το Ηράκλειο απέκτησε δήμαρχο με τις ψήφους των κατοίκων του. Ήταν λίγο μετά την επανάσταση του Θερίσου, όπου φούντωσε πάλι το επαναστατικό κλίμα. Οι νόμοι της Κρητικής Πολιτείας εφαρμόστηκαν ως και την περίοδο της τυπικής Ένωσης με την Ελλάδα το 1913 αν και για μερικά χρόνια ακόμη διατηρήθηκαν κάποιες ιδιαιτερότητες.

Τα « ναχιγιέ » της Κάντια όπως έλεγαν οι Τούρκοι πέρασαν αλώβητα στο χρόνο και εξελίχθηκαν σε συγκροτημένο και σύγχρονο Δήμο.

Ποιοι ήταν όμως οι άρχοντες τούτηςτης πόλης από το 1890 και μετά; 

Ο τελευταίος των Οθωμανών δημάρχων , Μουσταφά  Δεληαχμετάκης

Λίγο πριν την οριστική ένωση τςη Κρήτης με  υπόλοιπη Ελλάδα έπαυσε το καθεστώς κυριαρχίας των Οθωμανών στην κοινωνική και πολιτική του νησιού Από την σύσταση του Δήμου Ηρακλείου ως το τέλος του 1911 ο δήμαρχος ήταν Τουρκοκρητικός είτε για λόγους που ‘είχαν να κάνουν  με τη διοίκηση της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη, είτε τα συμφέροντα των « προστάτιδων » δυνάμεων ,είτε, τέλος με τις έριδες της ίδιας της Χριστιανικής Κοινότητας.

Ο τελευταίος των Οθωμανικών Δημάρχων στο « Μεγάλο Κάστρο » ήταν ο Μουσταφά  Δεληαχμετάκης από την ανακήρυξη της Κρητικής Πολιτείας, εκτός από ένα διάστημα 2 ετών οπότε είχε διοριστεί ο Ραφάτ Αφενταχάκης.

Οι Οθωμανοί :Πριν από την Κρητική Πολιτεία  δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία γι αυτούς που διατέλεσαν δήμαρχοι του Ηρακλείου, ο ρόλος των οποίων άλλωστε δεν ήταν τόσο σημαντικός.

Ο Νίκος Σταυρινίδης διασώζει τα ονόματα των Παπουτσαλή, Χατζή Βέη ( 1874) Εφέντη αλή Μπαμπά ( 1881) Οσμάν Φαζήλ Τσαίμη, Αχμέτ Φαζήλ Μπέη, Χατζή Χιλμή Βέη, Χασάν Μπεχτσέτ, Ναζίφ Εφέντη Χατζηδερβισάκη, και Οσμάν Τσαμάκη.

Ως το 1881 οι Τούρκοι είναι σχεδόν διπλάσιοι ( 13.193) από τους Χριστιανούς  ( 5.958) στο Ηράκλειο σύμφωνα με την απογραφή που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Νίκου Σταυράκη και αναφέρθηκε από τον κ. Στέργιο Σπανάκη σε μία από τις διαλέξεις του το 1989 στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.

Σταδιακά αυτή η αναλογία σε βάρος  του χριστιανικού στοιχειού ανατρέπεται, όμως ο Μουσταφά Δεληαχμετάκης θα διατηρήσει τη θέση του ως το 1911.

Μετά τον εκ νέου διορισμό του Δεληαχμετάκη η πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου 1900

Παρόντες οι : Αριστείδης Στεργιάδης, Εμμανουλήλ Λογιάδης,Αντώνιος Χατζηδάκης- Νίβας, Αριστείδης Ζαφειρίδης, Αντώνιος Μιχελιδάκης, Αλής Φάικ Αλμπατζάκης,Ανδρέας Ανεμογιάννης,Καδρής Δουλιανάκης,Ιωάννης Αργυράκης,Γεώργιος Καρούζος,Μουράτ Μπαριτάκης,Γεώργιος Γερωνυμάκης,Εμμανουήλ Σφακιανάκη,Μιχαήλ ΜελισσιώτηςμΧασάν Βέη Σκυλιανάκης,Οσμάν Τσαμτζαδέ,Ριφαάτ Αφεντακάκης,Γεώργιος Καπνιστός,Νικόλαος Μαυκράκης και Γεώργιος Χατζηδάκης.

Ακόμη παρόντες στην πανηγυρική αυτή συνεδρίαση εκτός του Δημάρχου Μουσταφά Δεληαχμετάκη ήταν  και οι  Ν:Δαυίδ Ξανθουδίδης ( πάρεδρος) και Παντελής Καστρινογιαννάκης ( Γραμματέας Δημαρχείου). Ο Αριστείδης Ζαφειρίδης ως πρεσβύτερος των δημοτικών συμβούλων κλήθηκε να προεδρεύσει προσωρινά ώστε να εκλεγεί το προεδρείο.

Εκλογή που μοιάζει …συμφωνημένη. Οι « προστάτιδες» δυνάμεις είχαν κάνει τις επιλογές τους: Οθωμανός δήμαρχος, Χριστιανός Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, Οθωμανός Αντιπρόεδρος, Χριστιανός πάρεδρος μια κατανομή που ποτέ δεν άλλαξε αφού τρεις Χριστιανοί διεκδικούν την προεδρία και τρεις Τούρκοι την αντιπροεδρία. Τελικά πρόεδρος εκλέγεται ο Αντώνης Μιχελιδάκης και αντιπρόεδρος ο Χ. Σκυλιανάκης με 12 ψήφους έκαστος.

Το συμβούλιο αυτό μετά τις πρώτες αποφάσεις για το δημοτικό φόρο στα προϊόντα και την παύση του διευθυντή του Οθωμανικού Νοσοκομέιου Πετρέβ Μουλαζαδέ προχώρησε στη σύνταξη του προυπολογισμού ( 1 Σεπτεμβρίου – 31 Αυγούστου του επόμενου έτους)

Η πιο σημαντική απόφαση που πήρε το τότε δημοτικό συμβούλιο είχε να κάνει με την  Κρήνη του Μοροζίνι, όταν ο πρόεδρος  πρότεινε να αφαιρεθούν τα μάρμαρα, οι κολώνες και τα κιγκλιδώματα που είχαν προστεθεί σ΄αυτή από Τούρκους, το 1847.

Ο Αριστείδης Στεργιάδης «…υπέβαλε την πρότασιν ίνα το εις την πλατείαν Αμπάρ Αλτί ενατικόν αναβρυτήριον αποκατασταθεί εις την αρχικήν του κατάστασιν, αφαιρούμενων των πρόσθετων στηλών και κιγκλιδωμάτων άτινα είναι μεταγενεστέρας εποχής και ασχημίζουν το αναβρυτήριον…».

Ένα σπάνιο γεγονός θα σημαδέψει τη θητεία του: η μόνιμη επιτροπή του Συμβουλίου καλείται σε απολογία επειδή δεν δέχτηκε το φόρο επιτηδεύματος που επέβαλε ο πανίσχυρος νομάρχης, καταγγέλλοντας πως είναι αντισυνταγματικός. Τα μέλη της επιτροπής Αριστείδης Στεργιάδης, Αντώνιος Χατζηδάκης – Νίβας , Χασάν Βέη Σκυλιανάκης, Γεώργιος Καρούζος και Ριφαάτ Αφεντακάκης θα πουν στην απολογία τους « ενώπιον της αρχής » :

« Τα Δημοτικά Συμβούλιο πρώτον λόγο νυπάρξεως έχουσιν και πρώτον καθήκον ν ΄αντιπροσωπεύσουσιν το σύνολον της κοινότητας και ν΄αμύνονται περί των νόμιμων δικαίων των δημοτών και ότι αν μετά του πρώτου τούτου καθήκοντος συντρέχουσι και άλλα εν συγκρούσει τούτων προς εκείνο η υποταγή οφείλεται εις το πρώτον το ύπατον και θεμελιώδες.Το Σύνταγμα χορηγεί εις πάντα πολίτη το δικαίωμα της αρνήσεως φόρου αντισυνταγματικού, καθήκον του Δημοτικού Συμβουλίου είναι να προλάβει την απ΄ ευθείας σύγκρουσιν των πολλών προς την κυβέρνησιν.»

Τελικώς οι «5 »δεν έπεισαν και τους επιβλήθηκε πρόστιμο 40 δραχμών.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1901 αναλαμβάνει την δημαρχία ο Ριφαλατ Αφεντακάκης, που επέλεξε ο ύπατος αρμοστής πρίγκηπας Γεώργιος.Νέαν Μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου είναι ο Νικόλαος Μιτσοτάκης, Ιωάννης Βογιατζάκης,Κωνσταντινος Σταματάκης, Ανδρέας Καλοκαιρινός,Γεώργιος Ξετρίπης,Γεώργιος Μπαμνιεδάκης,Γεώργιος Μαρκόπουλος, ΓεώργιοςΆκρατος, Πετρέβ Μουλαζαδέ, Ρασήχ Ασπράκης,Φραγκίσκος Λαμπίρης,Φαζήλ Μιρασκελτάκης,Σαμής Προβιαδάκης και Χαμτζή Χιεραφτζαδέ. Είναι η πρώτη φορά που συμμετ΄χου στο Συμβούλιο οι Ι.Βογιατζάκης και Κ. Σταματάκς ( αμφότεροι δικηγόροι) οι οποίοι στα επόμενα χρόνια θα παίξουν σημαντικό ρόλο στα δημοτικά πράγματα.…

Η δεκαετία του Μουσταφά Δεληαχμετάκη ήταν για το Ηράκλειο ορόσημο. Η τουλάχιστον θα έπρεπε να ήταν με τη θετική της πλευρά. Δεν έγινε τίποτα σπουδαίο σε έργα οδικά, το σχέδιο της πόλης καθυστέρησε να εφαρμοστεί, το αποχετευτικό σύστημα παρέμεινε το ίδιο, λιμενικά έργα μεγάλα δεν έγιναν στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας.Το πρόβλημα της ύδρευσης άρχισε να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα τα τελευταία δύο χρόνια της δημαρχείας  του Δεληαχμετάκη κυρίως μετά την παρέμβαση του προέδρου Αρ. Στεργιάδη.

Το 1908 καλείται από την Αθήνα ο καθηγητής πολυτεχνείου Δημοσθένης Πρωτοπαπαδάκης ο οποίος υπέβαλε τη σχετική έκθεσή του. Μερικές ημέρες αργότερα ο Πρόεδρος θα μιλήσει για το υδραγωγείο στο Δημοτικό Συμβούλιο:

« Ο Πρόεδρος εξιστορεί και αναλύει το όλον ζήτημα του υδραγωγείου, όπερ παρουσιάζει εις το Συμβούλιον υπό την διπλήν αυτού μορφήν, ήτοι :

Α) ως ζήτημα μηχανικόν περιλαμβάνων την σημερινή του υδραγωγείου αθλίαν κατάστασιν και τα αίτια της καταστάσεως ταύτης προς δε τα επιβαλλόμενα έργα δια την αποκατάστασιν υδρέυσεως επερκούς, υγιεινής και τελείως λειτουργούσης και

Β) Ως ζήτημα οικονομικόν, περιλαμβάνον αφ΄ενός μεν το δυσχερές πρόβλημα της σχέσεως των ιδιοκτητών του νερού προς τον Δημον και προς τας δαπάνας του νέου έργου, αφ΄ετέρυ δε τη συναρμολόγησιν ειδικού δανείου και την εξέυρεσιν πόρων δια το τοκοχρεωλύσιον του δανείου τούτου και τον προσδιορισμόν των δικαιωμάτων τα οποία οι υδρολήπται θα πληρώσουν εις τον Δήμον…»

Η Επιτροπή κατέληξε  :

1)    Ότι είναι απαραίτητον να ανακαινισθεί τελείως όλον το υδραγωγείον και να εξευρεθούν νέαι πηγαί…

2)    …Να συνομολογηθή δάνειον ειδικόν μέχρι 300.000 δρχ εί τόκω 6%

3)    Να ορισθεί το δικάιωμα της υδροληψίας δια μεν του μη έχοντας νερόν ιδιόκτητον προς 30 δρχ τιοέτος δια παν κυβικόν μέτρον, δια δε τους έχοντας δρχ. 18.

4)    Να ληφθώσιν άλλα τινά μέτρα συμπληρωματικά του όλου έργου…

(Πρακτικά Δήμου – Στέργιου Σπανάκη « Η ύδρευση του Ηρακλείου»

 ( συνεχίζεται  με τους υπόλοιπους Δημάρχους της Πόλης του Ηρακλείου)

ΠΗΓΕΣ

Η ύδρευση του Ηρακλείου 

Εφημερίδα Τόλμη, Κώστας Μπογδανίδης1990

Αρχείο Μηνά Γεωργιάδη

Δημοσιεύτηκε στο cretalive.gr στις 15 Μαϊου 2014 : http://www.cretalive.gr/history/view/ereuna-oi-dhmoi-ths-krhths-apo-to-1867-dhmarchoi-me-th-sumbash-ths-chalepas/165762