Τα Τούρκικα Αρχεία της Κρήτης…ένας θησαυρός από τον Νικόλαο Σταυρινίδη !

Ένας μεγάλος θησαυρός για την ιστορία της Κρήτης και για τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στο νησί ,αποτελούν αναμφισβήτητα οι Κώδικες του Ιερατείου, τα λεγόμενα Τούρκικα Αρχεία που μεταφράστηκαν σε ένα μεγάλο τους μέρος από τον αείμνηστο Νικόλαο Σταυρινίδη. Ο ίδιος στα γραφόμενα του παραθέτει όλη σχεδόν την ιστορία για την διάσωση και  «περιπέτεια » των αρχείων θυμίζοντας στους νεότερους πως χρωστάμε πολλά στον Γεώργιο Ι. Οικονομίδη, άριστο γνώστη της Τουρκικής γλώσσας, που ανέλαβε στα 1909 το Μεταφραστικό Γραφείο Ηρακλείου. Ήταν αυτός που παρέλαβε από την Υπηρεσία των Εκβαφίων τους 225 Κώδικες του Ιεροδικείου Ηρακλείου και μάλιστα κατόπιν έντονων διαμαρτυριών.  Η τούρκικη εφημερίδα  « Τασβιρί Εφκιάρ » όπως φαίνεται από τα αρχεία της Βικελαίας Δημοτικής βιβλιοθήκης του Ηρακλείου και την εφημερίδα ΙΔΗ , κατεφέρθη εναντίον του με ένα πολύ βίαιο άρθρο. Μερικά χρόνια αργότερα με την ανταλλαγή των Πληθυσμών , η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής θέλησε , φεύγοντας, να πάρει μαζί της όχι μόνο τους Κώδικες αλλά και όλο το αρχείο της Υπηρεσίας των Εβκαφίων , με όλους τους κτηματικούς κώδικες, καθώς και ότι είχε συνταχθεί από τους τρεις τούρκους συμβολαιογράφους του Ηρακλείου, στο οποίο αντιστάθηκε με όλες του τις δυνάμεις. Σημειώνεται επίσης η σπουδαιότητα των Κωδίκων του Ιερατείου, γιατί εκτός όλων των άλλων , περιλαμβάνουν πολύτιμα στοιχεία για παραπάνω από δυο μισή αιώνες  γεμάτοι με κυβερνητικές διαταγές τα λεγόμενα Σουλτανικά Φιρμάνια , αφιερωτήρια , μετατροπές εκκλησιών σε μουσουλμανικά τεμένη και πολλά ιστορικά γεγονότα τα οποία διαφωτίζουν την ιστορία του νησιού.

Ο Νικόλαος Σταυρινίδης από το 1931 που διορίζεται βοηθός του στο Μεταφραστικό Γραφείο

Ηρακλείου σύνδεσε την ζωή του με τον σκοπό της μετάφρασης τους και της ολοκληρωτικής διάσωσής του όσο αυτό ήταν δυνατόν. Το Γραφείο λίγο αργότερα καταργείται λόγω δήθεν οικονομικών προβλημάτων, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Στυαρινίδης και παρά τις δικές του ενέργειες στην Βουλή και στην Γερουσία για την σπουδαιότητα των Κατάστιχων του Κτηματολογίου και των Κωδίκων, οι προσπάθειες αποδειχτήκαν μάταιες. Το αρχείο που παρεδόθη στο Υποθηκοφιλάκειον , εκείνη την εποχή είχε 1076 χειρόγραφους τόμους και από αυτούς οι 900 περίπου ήταν γραμμένοι στην Τούρκικη γλώσσα.

Κανείς δεν έδειξε να γνωρίζει την σπουδαιότητά τους.

 Τέσσερα χρόνια αργότερα ο μητροπολίτης Τιμόθεος Βενέρης με αίτημα του στον τότε Δήμαρχο Ηρακλείου Μηνά Γεωργιάδη ,κατάφερε να συσταθεί από τον Δήμο μια νέα μεταφραστική υπηρεσία του τμήματος των ιστορικών χειρογράφων ης Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης όπου ο Νικόλαος Σταυρινίδης  ανέλαβε ξανά την εργασία του. Είναι γνωστό επίσης,  το απίστευτο γεγονός που συνέβη μετά την πτώση των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών στα 1941,  και τον βομβαρδισμό της πόλης που εξανάγκασε τους κατοίκους να απομακρυνθούν για κάποιο διάστημα από τα σπίτια τους και φυσικά από τις εργασίες τους. Τότε, λίγες μέρες αργότερα, μνημονεύει ο Νικόλαος Σταυρινίδης , επιστρέφοντας  είδε με έκπληξη μαζί με τον τότε έφορο της Βικελαίας Στέργιο Σπανάκη, ότι όλος ο όγκος των κωδίκων και λοιπών εγγράφων του Αρχείου βρισκόταν στη μέση του δρόμου και ο καθένας θα μπορούσε να πάρει ότι ήθελε ή ακόμα χειρότερα να πατηθεί ή να χαθεί σαν σκουπίδι οτιδήποτε. Η ρήσης του Γερμανού Υπευθύνου τότε, διορισθέντος από τον Δήμαρχο Ηρακλείου για το Γραφείο τούτο ήταν οικτρή : « …ωσάν αλλόφρων μας εξεδίωξεν εκ του γραφείου του, λέγων, ότι η ανθρωπότης δεν έχει πλέον ανάγκην αρχείων Ιστορίας, διότι τώρα αρχίζει νέα ιστορική περίοδος …!».

Αξιοσημείωτο τέλος είναι, πως , πάντα με τα γραφόμενα του Ν. Σταυρινίδη δεν υπήρχε πουθενά οιονδήποτε έγγραφο δηλωτικό παράδοσης και παραλαβής των κωδίκων από καμία Υπηρεσία. Το πόσα ακριβώς ήταν στον αριθμό και ότι αφορά την παράδοσή τους την αντλούμε μόνο μέσω από μια και μόνη πληροφορία που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κωνσταντινουπόλεως « Τασβιρί Εφκιάρ ». Σήμερα ( 1975), συνεχίζει στο βιβλίο του ο Σταυρινίδης, οι τόμοι των κωδίκων ανέρχονται στους 166 μιας και ο Γ.Οικονομίδης  προέβη σε νέα βιβλιοδέτηση λόγω μεγάλης καταστροφής των καλλυμάτων τους και έτσι έγινε μια μικρή σύντμηση. Διασώθηκαν 162.

Ένα μικρό δείγμα της γραφής  φιρμανίων ή διαταγών από τους κώδικες  που αφορά την καθημερινή ζωή των πολιτών του Χάνδακα  παραθέτουμε παρακάτω μεταφρασμένο πάντα από τον Νικόλαο Σταυρινίδη .

« Δήλωσις Απελευθερώσης Χριστιανής»         1 Rebiyulevel 1069( 27 Νοεμβρίου 1658)

Η εκ του χωρίου Σφάκα της περιφέρειας Χάνδακος ( Κάνδια) Ελένη,το γένος Εμμανουήλ, Χριστιανή, εμφανισθείσα ενώπιον του φωτεινοτάτου τούτου Ιεροδικαστικού Συμβουλίου , εδήλωσε και ωμολόγησεν ενώπιον του Ahmet Magribi , νόμιμου κηδεμόνος του ανήλικου υιού Κασίμ του αποθανόντος  Ελχατζ Αβδουραχμάν, ότι,καίτι ο αποβιιώσας ειρημένος Αβδουραχμάν προς εννεαετάις με απηλευθέρωσε, πληρώσας τον τζερεμέν μου οκτώ γρόσια και διέμενα έκτοτε εις την υπηρεσάιν του, εν τούτοις όμως ο ειρημένος κηδεμών, λέγων εις εμέ, ότι είαμι σκλάβα. Αγορασθέισα δια χρημάτων, θέλει να με πωλήση. Αιτούμαι να ερωτηθεί ο εν λόγω Αχμέτ και αν αφεθώ ελευθέρα.

Επί τη απαντήσει του κηδεμόνος, ότι η ειρημένη Ελένη, είναι κόρη ραγιά, διετάχθη ( τω έγινε παραγγελία ) να την αφήση ελευθέραν. 

Σε άλλον κώδικα οι γονείς παραδίδουν την ανήλικον  θυγατέραν των εις Τούρκον δανειστήν

«…Εδανείσθημεν παρά του ειρημένου Μουσταφά Τσελεμπή δέκα πέντε ριάλια γρόσια, τα οποία είνια χρέος μας και υποσχόμεθα να τα πληρώσωμεν. Μη έχοντας όμως δυνάμεις να τον πληρώσωμεν και αδυνατούντες να διαθρέψωμεν την μικράν θυγατέρα μας Καλήν, παραδίδομεν ταύτην, επί παρακατασχέσει έναντι του χρέους μας τούτου, προς μόρφωσιν είς χείρας του ειρημένου Μουσταφά Τσελεμπή και αιτούμεθα νυν, όπως καθορισθούν τα ημερήσια έξοδα διατροφής ταύτης. Κατόπιν υπολογισμού αμερολήπτων μουσουλμάνων καθωρίσθησαν εκ μέρους του Ιεροδικείου δι έξοδα ημερήσιας διατροφής της μικράς Καλής πέντε άσπρα, δια τα οποία δίδετια η άδεια να λογίζωνται ως δάνειο, του ειρημένου Μουσταφά Τσελεμπή διακιούμενου να απαιτήση ταύτα παρά του πατρός της Καλής εν καιρώ τω δέοντι…»

Τη αιτήσι των κατεχωρισθησαν ταύτα ώδε, μεσούντος του μηνός Ρεμπιουλαχίρ του έτους χίλια εξήκοντα εννέα ( 8 Ιανουαρίου 1659)

Οι Ιεροδίκες την εποχή της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη ήταν απόλυτοι εκτελεστές του Ιερού Νόμου ( Seri) και έιχαν την εκτελεστική εξουσία να εκδίδουν δικαστικές αποφάσεις για υποθέσεις ποινικού δικαίου , κληρονομικών, και κάθε φύσεως δικαστικής απόφασης. Όλα καταχωρούνταν στον Κώδικα του Ιερατείου, το οποίο θεωρούνταν η πιο πανίσχυρη υπηρεσία . Τέλος το βιβλίο του Ιεροδικείου θεωρούνταν ιερό και γι αυτό οτιδήποτε συνέβαινε για να έχει την ανάλογη νομιμότητα έπρεπε να γραφτεί μέσα σε αυτό.

Άραγε ,τι θα γνωρίζαμε σήμερα  αν κάποιοι άνθρωποι με το μεράκι, το πάθος , την αγάπη τους για τούτον τον τόπο δεν μεριμνούσαν να  διαφυλάξουν και να σώσουν  τούτους τους πολύτιμους θησαυρούς  που κάθε Κρητικός θα έπρεπε και να γνωρίζει αλλά και να τιμά την αξία τους .

ΠΗΓΕΣ :

Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας , 1898 – 9 , 3 Αυγούστου 1899

Εφημερίς  ΙΔΗ, 26^η Σεπτεμβρίου 1909

Μεταφράσεις Τούρκικων Ιστορικών εγγράφων, Νικ. Σταυρινίδη, Βικε.Δημ. Βιβλιοθήκη, 1986

Αρχεία Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 11 Απριλίου 2014 :http://www.cretalive.gr/history/view/pws-diaswthhke-o-megalos-thhsauros/156203