H Πύλη του Αγίου Γεωργίου ή Πόρτα του Λαζαρέτο… στο Μεγάλο Κάστρο… μέχρι το 1917!

Gerola 1900 - 1902

Χτιζόταν για πάνω από 108 χρόνια από το 1462 μέχρι και το 1565 όταν ήταν στην Candia οι Ενετοί με σχέδια και επίβλεψη του Ενετού μηχανικού Giulio Savorgnan, o οποίος σχεδίασε και την ακριβώς όμοια πύλη της Αμμοχώστου, που σώζεται και σήμερα. Πολλοί άνθρωποι της πόλης και της υπαίθρου έχτισαν και τούτη την Πόρτα και την Σήραγγα υποβαλλόμενοι σε αγγαρείες.  Συνέδεε την πόλη με την Ανατολική Κρήτη. Σωζόταν μέχρι τις αρχές του αιώνα μας. Λαζαρέτο ήταν το  Λοιμοκαθαρτήριο που βγαίνοντας απ΄αυτήν το συναντούσες . Η έξοδος ήταν στον ερειπωμένο σήμερα αλευρόμυλο Καστρινάκη και στη θέση που εντοίχισε η Αρχαιολογική Υπηρεσία την τούρκικη κρήνη της οδού Ζωγράφου. Η πύλη ήταν επίσης γνωστή σαν Πόρτα Μαρουλά, επειδή αντικατέστησε παλιότερη πύλη που οδηγούσε από την Λεωφόρο Ικάρου στη συνοικία του Μαρουλά, εκεί που βρίσκεται σήμερα το ιστορικό σχολείο Καπετανάκειο. Η αρχική πρόσοψη της πύλης Αγίου Γεωργίου ήταν μνημειακή, διακοσμημένη με μετάλλια, οικόσημα, ανάγλυφους λέοντες και επιγραφή στο υπέρθυρο με την χρονολογία κατασκευής, 1565, και το όνομα του αρχιστράτηγου Παύλου Τζώρτζη. Ψηλά, πάνω από το άνοιγμα της εισόδου δέσποζε η ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Γεωργίου πάνω στο άλογο του. 

Η Πύλη γκρεμίστηκε βανδαλικά μια νύχτα του 1917! 

«…ότε εν καιρώ νυκτός βανδαλικώς δια δυναμίτιδος κατακερματίσθη και έκτοτε διελύθη…»  θα γράψει λίγο αργότερα ο Στέφανος Ξανθουδίδης.

Το ανάγλυφο με τον Άγιο Γεώργιο φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου.

H  Πόρτα του Λαζαρέτου, όπως προτιμούσαν να την φωνάζουν οι παλαιοί Καστρινοί είχε στην  πρόσοψη της , όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, τρεις πόρτες. Μια μεγάλη αυτήν την  μεσαία που ήταν καμαρωτή, και από μια μικρότερη σε κάθε της πλευρά. Αυτός είναι  και ο λόγος που η πλατεία της πόλεως ονομάστηκε « Τρεις Καμάρες». Άλλη εκδοχή για την ονομασία της πλατείας είναι κι εκείνη που θέλει να λέγεται  έτσι από τις αψίδες του παλαιού υδραγωγείου που βρίσκονταν την ΒΔ πλευρά της κοντά στο Αραβικό Τείχος . 

Είναι γνωστή η ιστορία που γράφει στο βιβλίο του ο Στέργιος  Σπανάκης :"Από την πύλη του

Λαζαρέτου έγινε στις 16 Δεκεμβρίου 1668 η εξόρμηση 450 Γάλλων πολεμιστών και 100 γρεναδιέρων και των υπηρετών των ιπποτών, με αρχηγό τον La Feuillade. Στην αρχή έδιωξαν από τις θέσεις τους τους Τούρκους. Μα έπειτα τρομοκρατήθηκαν, οπισθοχώρησαν και οι περισσότεροι απ' αυτούς σκοτώθηκαν. Αργότερα, τη νύκτα της 24 προς 25 Ιουνίου 1669, τις τελευταίες τραγικές ημέρες της πολιορκίας, με σχέδιο του Duc de Beaufort και του Duc de Navaille έγινε άλλη μεγαλύτερη εξόρμηση των Γάλλων, οι οποίοι κατόρθωσαν να φθάσουν στα υψώματα της Χρυσοπηγής, αφού ανέτρεψαν όλες τις τουρκικές θέσεις. Μα η επιτυχημένη αυτή εξόρμηση είχε κακό τέλος. Μια μεγάλη έκρηξη που έγινε εκεί, ίσως σε αποθήκη πυρομαχικών, με αρκετά ανθρώπινα θύματα σκόρπισε τον πανικό στους Γάλλους, που γύρεψαν άτακτα να σωθούν. Τούτο έδωσε θάρρος στους Τούρκους, που τους κυνήγησαν και τους εξόντωσαν σχεδόν όλους, 500 στρατιώτες και 245 αξιωματικούς. Μαζί μ' αυτούς χάθηκε κι ο ίδιος ο Μποφόρ."

Η ιστορία θέλει από  αυτήν την πόρτα να μπαινοβγαίνουν οι πεζοπόροι, οι καβαλάρηδες, οι καρότσες και οι αραμπάδες. Σε κείμενα εκείνης της εποχής  λέγεται πως υπήρχε ένας λοξός κατήφορος στρωμένος με καλντερίμι και με παχύτατο τάπητα από καβαλίνες που έφθανε ως τη βάση του φρουρίου όπου μια άλλη θεόρατη πόρτα σιδερόφρακτη έβγαζε στο δρόμο έξω από το τείχος. Ο δρόμος αυτός που ήταν περίπου 60 μέτρα περνούσε μέσα από  μια θολωτή σήραγγα που είχε αρκετό πλάτος για να διασταυρώνονται αραμπάδες και φορτωμένα ζώα και είχε και ύψος μεγάλο. Η ατμόσφαιρα δεν ήταν τόσο καθαρή αλλά μπορούσες, άντεχες, τη διαδρομή κρατώντας την μύτη σου μέχρι την έξοδο.

Σήμερα που υπάρχει η ίδια περίπου διαδρομή φτάνει σχεδόν μέσα στο χώρο του δημοτικού παρκινγκ όπου  σώζεται σε κακή κατάσταση ο αλευρόμυλος του Καστρινάκη, διατηρητέο κτίριο του προηγούμενου αιώνα. Από την εποχή της Τουρκοκρατίας, επειδή απέξω συνωστίζονταν οι λεπροί για να ζητιανέψουν λένε πως  ο Μεχμέτ πασάς του Μεγάλου Κάστρου εξέδωσε διαταγή το Σεπτέμβριο του 1717 να μεταφερθούν όλοι οι λεπροί της περιοχής στους μαγαράδες (σπηλιές) του Μαρουλά, που μετονομάστηκε σε Μεσκινιά, γιατί εκεί ενοχλούνταν. Τους απομόνωσε γιατί  «προκαλούσαν την αηδία των άλλων πολιτών με την παρουσία τους». Λέγεται ακόμα πως οι ασθενείς μπορούσαν να επισκεφθούν τα γύρω χωριά και να πλησιάσουν το Μεγάλο Κάστρο μέχρι την είσοδο του Αγίου Γεωργίου  για να ζητιανέψουν, αφού μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα δεν έπαιρναν κανένα άλλο βοήθημα. Ωστόσο, το 1852,  όταν διοικητής του Μεγάλου Κάστρου ήταν ο Βελιουδίν πασάς, ξεκίνησε η

διανομή μιας οκάς ψωμιού την ημέρα σε κάθε άρρωστο και κάπως η κατάσταση εξομαλύνθηκε.

Επίσης εκείνον  τον παλιό καιρό που η πόλη και το νησί ήταν τουρκοκρατούμενα οι πόρτες του

Κάστρου έκλειναν το βράδυ  από τους νιζάμηδες  φρουρούς. Όποιος δεν προλάβαινε να περάσει μέσα στο φρούριο διανυκτέρευε στην ύπαιθρο. Το θέαμα ήταν παράξενο και γραφικό με τα φορτωμένα ζώα πρωί πρωί  με χορταρικά, πατάτες από τα Λασηθιώτικα μέρη και πορτοκάλια και λογιών λογίων πραμάτειες , ατέλειωτες σειρές από γαϊδούρια και μουλάρια και αραμπάδες που περίμεναν το άνοιγμα τούτης της Καστρόπορτας. Είχαν ετοιμάσει τον φόρο που έπρεπε να πληρώσουν στους φορατζήδες που κι εκείνοι πρωί πρωί περίμεναν από την μέσα μεριά  να εισπράξουν το « εμίρ» τους. Αν δεν πυρωνόταν τούτος ο φόρος δεν θα μπορούσε να βγει το φορτίο από την πόρτα στην πλατεία των Τριών Καμαρών  όπου τους περίμεναν άλλοι νιζάμηδες και φορατζήδες που αυτή τη φορά μάζευαν το απόκομμα , τον « μπούσουλα » του πληρωμένου φόρου. 

Εκεί στην Κάτω Πόρτα της σήραγγας λίγα μέτρα από την έξοδο όπως και σ΄όλες σχεδόν τις άλλες Καστρόπορτες υπήρχε και ο απαραίτητος « εβλιάς», ο τάφος δηλαδή του Τούρκου Αγίου – Προστάτη της Πόρτας. Ο τάφος αυτός ήταν μια τρύπα, πλάτους ένα μέτρο και ύψους ενάμιση περίπου με βάθος κοντά έξι με οκτώ μέτρα σκαμμένος από την μεριά της σήραγγας. Πιθανόν η κατασκευή αυτή να προϋπήρχε από την εποχή των Ενετών και να χρησιμοποιούνταν σαν κρύπτη ή αποθήκη πυρομαχικών.  Οι Τούρκοι όμως εκεί έθαψαν τον Ιμάμη τους που  άγιασε έλεγαν κι έτσι ο τόπος θεωρούνταν ιερός. 

 Φρόντιζαν το καντήλι του Αγίου τους να ανάβει μέρα και νύχτα και στα ξύλινα κάγκελα, της σκοτεινής κατά τα άλλα τρύπας , κρεμότανε αναρίθμητα κουρελάκια  και κλωστές που έδεναν οι Τουρκάλες σαν προσφορά στον Άγιο όταν περνούσαν από την Πόρτα για να πάνε στην αμμουδιά της Τρυπητής. Ο Χότζας, πάλι,  έκανε εκεί την Προσευχή του, σερνότανε μέσα στην θεοσκότεινη τρύπα και λένε πως  άξιζε τον κόπο να το κάνει  έτσι γιατί οι πιστοί άφηναν πολλά μπουκάλια λάδι για το καντήλι του Αγίου κι εκείνος …τα μάζευε.

Λίγα χρόνια αργότερα και λίγο πριν την απίστευτη καταστροφή της με δυναμίτιδες και κασμάδες

μέσα σε μια και μόνο νύχτα η πλατεία με την Πόρτα του Λαζαρέτου ανοιχτή, χωρίς πια τους νιζάμηδες και τους φορατζήδες υποδεχόταν τις Κυριακές όλο το τότε κοσμικό Ηράκλειο. Εκεί ήταν το ζαχαροπλαστείο του Χατζόπουλου με το υπέροχο κανταΐφι του και το γαλακτομπούρεκο. Εκεί ήταν και  το καφενείο του Χίσκου  και εκεί έπαιζαν και οι μουσικοί με τις μπάντες τους …

Σήμερα η Πόρτα Του Λαζαρέτου δεν υπάρχει …κτίστηκε λίγα μέτρα πιο κάτω η σημερινή Πύλη του Αγίου Γεωργίου  που φιλοξενεί συχνά εκθέσεις σχολείων και καλλιτεχνών και θυμίζει στους σημερινούς Ηρακλειώτες… το τότε… που με τόσο βάναυσο τρόπο  καταστράφηκε ! 

ΠΗΓΕΣ:

Χάνδαξ  - Ηράκλειον , Ιστορικά σημειώματα, Στεφ. Ξανθουδίδης , Ηράκλειο, 1927

Χάνδακας, η Πόλη και τα Τείχη, Χρυσούλα Τζομπανάκη, ΕΚΙΜ, 1996

 «Κρήτη, τουρισμός, ιστορία, αρχαιολογία» του Στέργιου Γ.Σπανάκη

Περιοδικό ΚΝΩΣΣΟΣ, 1956

Φωτoγραφίες : Ιστορικό Μουσείο Gerola 1900 - 1902

http://www.cretalive.gr/history/view/enas-thrulos-mia-istoria-enas-dromos/112938

Δημοσιεύτηκε στις 7 Μαρτίου 2014 στο cretalive.gr : http://www.cretalive.gr/history/view/chtizotan-gia-panw-apo-108-chronia-kai-thn-gkremisan-se-mia-nuchta/147475