Οι Αγριόπαπιες* … στα Παραμύθια του Σαββάτου!

 

Της Ελένης Μπετεινάκη

*Οι Αγριόπαπιες, Όνειρο πρώτο : Η απόδραση, Γιώργος Χατζόπουλος, εκδ. Πατάκη

Τι σχέση μπορεί να έχει ένας εξόριστoς «μουσικάντης» με ένα εντεκάχρονο αγόρι που περνάει το καλοκαίρι του κοντά στον παππού του σε ένα χωρίο που έχει λίμνη κι ένα μικρό νησί στη μέση της;

Ποιος είναι αυτός ο «μουσικάντης» και γιατί κρύβεται πρώτα στο νησί και λίγο αργότερα σε έναν αχυρώνα;

Η κυρία Μελίνα η νέα δασκάλα και η Βερονίκη η κόρη της πόσο πολύ μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή του Αλέξανδρου, του εντεκάχρονου αγοριού;

Δικτατορία, επιστράτευση, εξορία… Ιστορία!

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Μεταφερόμαστε στο καλοκαίρι του 1974 λίγο πριν τελειώσει η δικτατορία στην Ελλάδα σε ένα μικρό χωριό, στην επαρχία και σε μια ατμόσφαιρα εποχής που όλοι όσοι την έχουμε ζήσει, γνωρίζουμε πως ήταν από τα πιο όμορφα, αγνά και την  ίδια στιγμή παράξενα χρόνια της δικής μας παιδικής ή εφηβικής ηλικίας.

Ταυτιζόμαστε με τις παρέες, την ανεμελιά, την όμορφη φύση, τα ανοιχτά σπίτια και τα «κλειστά » μυαλά. Μυρίζουμε τα αρώματα της λίμνης, της θάλασσας, της εξοχής, των φαγητών, των πρώτων ερώτων της εφηβείας και της αγωνία σαν κάνεις το σωστό κόντρα στις συμβουλές και αντιλήψεις των μεγάλων…

Ο Αλέξανδρος ο πρωτευουσιάνος, ο Νίκος ο Ψαροκασέλας, ο Βασίλης, ο Παύλος ο Βούκας, ο Λάκης ο Φούφουτος κι ένα σωρό αλλά παιδιά είναι μια παρέα που συχνά τρέχει με ποδήλατα σε κακοτράχαλα βουνά και λίμνες. Άλλοτε τσακώνονται μεταξύ τους με μαγκιές και λόγια που ταράσσουν τις ισορροπίες. Κι άλλοτε χαμηλώνουν τα μάτια και παραδέχονται την ανωτερότητα, το δίκιο και τα καμώματα της ηλικίας.

Ο Μάνος, ο «μουσικάντης» είναι ο εξόριστος άνδρας που περιφέρεται με την οικογένειά του, την κυρία Άννα, τον Γιώργη, την Ελευθερία  κι είναι για μήνες κάτοικος του μικρού νησιού της λίμνης , κρυμμένος από τις εξουσίες και κυνηγημένος για τις ιδέες και …τη μουσική του. Αυτό δεν πολυκαταλαβαίνει ο Αλέξανδρος και τα άλλα παιδιά  και δύσκολα τους εξηγούν οι μεγάλοι τις αλήθειες που δεν έχουν λογική αλλά πιστεύονταν για επικίνδυνες.

Την ημέρα που όλα τα παιδιά μαζευτήκαν στο περιβόλι του παππού του Στέλιου που τον αποκαλούσαν Αρναούτη και Κουτσομύτη, κι έσκαγαν τα καρπούζια κι έτρωγαν με την ψυχή τους ήταν μια εικόνα που γύρισε κι εμένα πίσω στο ίδιο καλοκαίρι, σε ένα άλλο περβόλι που ΄χε  φύλακα τρανό …τον Σιγανό!

Μέσα από ετούτες τις καθημερινές βόλτες, παρέες, ζωές, μαθαίνουμε τα έθιμα και τις συνήθειες της εποχής, την Ιστορία, τις αντιλήψεις τους εκείνα τα χρόνια. Επικίνδυνα για τα αξιώματα, για τις ιδέες , για τους ξεσηκωμούς.

Θαμάζουμε το θάρρος του Αλέξανδρου που σήκωσε στους ώμους του το οριστικό φευγιό του Μάνου από το μικρό νησί και χωριό,  που όπως γράφει ο Γιώργος Χατζόπουλος είναι φιγούρα εμπνευσμένη από τον Μίκη Θεοδωράκη και τη ζωή του.

Στεναχωριόμαστε με τον άδικο πνιγμό του Νίκου του Ψαροκασέλα και ακούαμε  τη σπαρακτική φωνή του πατέρα του.

Θυμόμαστε ή μαθαίνουμε πως αντιμετώπιζαν τους ανθρώπους εκείνης της εποχής που διαφωνούσαν με τις ιδέες του καθεστώτος, συλλαμβάνοντας τους, φυλακίζοντας, εξορίζοντας, φυγαδεύοντας…

Νοιώθουμε τα πρώτα σκιρτήματα των εφηβικών ερώτων με τον Αλέξανδρο, την Αθηνά, την Βερονίκη…

Απολαμβάνουμε τη φύση και τα παιδιά στο φως, στην ύπαιθρο, στις γειτονιές και …παντού!

Αναπνέουμε τον ελεύθερο αέρα και το πέταγμα από τις αγριόπαπιες που κάνεις δεν φαντάζεται πόσο ψηλά πετούν…

Ζούμε με την κάθε στιγμή από ένα καλογραμμένο, περιπετειώδες, ιστορικό μυθιστόρημα που μας ταξιδεύει, μας συγκινεί, μας μαθαίνει και εν τέλει μας παροτρύνει να ψάξουμε περισσότερο για εκείνη την εποχή της νεότερης ιστορίας της Ελλάδος. Να ρωτήσουμε παππούδες και γιαγιάδες και να μάθουμε τοις μικρές ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων που γράφουν την αληθινή ιστορία του τόπου.

Ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί. Γεμάτο εικόνες, συναισθήματα, έξυπνη πλοκή, αγωνία, περιπέτεια, συγκίνηση, σκέψεις μεγάλων και εφήβων, αντιλήψεις και συμβάντα που συνθέτουν πραγματικά ένα πολύ αξιόλογο και συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που έχει σαν υπότιτλο : Όνειρο πρώτο – Η Απόδραση και ανυπομονούμε για τη συνέχεια των επόμενων δύο  :

Όνειρο δεύτερο : Η εξέγερση

Όνειρο τρίτο : Η απελευθέρωση

Γράφει ο ίδιος ο Γιώργος Χατζόπουλος στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου :

«Οι Αγριόπαπιες» δεν είναι ένα βιβλίο για τον Μίκη Θεοδωράκη, είναι όμως ένα βιβλίο εμπνευσμένο από την προσωπικότητα και τη ζωή του.

{…}

Δεν το κρύβω πως ο θαυμασμός και η αγάπη που δείχνει ο ήρωάς μου για τον εξόριστο μουσικό είναι ο θαυμασμός και η αγάπη που ένιωσα κι εγώ μελετώντας το έργο και τη ζωή του Μίκη καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου. Είχα τραγουδήσει κι εγώ όπως όλοι μας τα τραγούδια του, γνώριζα και αγαπούσα τον μεγάλο μας μουσικοσυνθέτη, όμως δεν είχα αντιληφθεί πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός των τραγουδιών και των μουσικών που έχει γράψει, και αγνοούσα σημαντικές λεπτομέρειες για τη ζωή του.

Ο Μίκης Θεοδωράκης δε μοιάζει με πραγματικό άνθρωπο και η ζωή του δεν είναι μία πραγματική ανθρώπινη ζωή. Είναι ένα φανταστικό πρόσωπο βγαλμένο από τα όνειρα, τους πόθους και τους καημούς της «ρωμιοσύνης», όπως την ορίζει ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Σεφέρης, και πιστεύω πως, αν ζούσαμε ακόμη στα χρόνια του Βυζαντίου, ο λαϊκός ραψωδός θα είχε πλάσει κάποιον ήρωα σαν τον Διγενή Ακρίτα με τα χαρακτηριστικά του Μίκη. Από όλα αυτά τα χαρακτηριστικά θα κρατήσω στην καρδιά μου (γιατί εκεί κατοικοεδρεύουν αυτά) το θάρρος του και τη γενναιότητά του απέναντι στους δυνάστες και στον θάνατο, το πάθος του για τη ζωή και τη δημιουργία, και τη λατρεία του για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της σκέψης και του λόγου. Ίσως γιατί αυτά έχω εγώ ανάγκη ως άνθρωπος ή γιατί αυτά προσπαθώ κι εγώ να εμπνεύσω στους έφηβους αναγνώστες μέσα από τα βιβλία μου.

Είμαι σίγουρος πως, αν ο Μίκης ήταν αγριόπαπια, θα ήταν από αυτές που πετάνε ψηλά, πολύ ψηλά, και μας προκαλούν ν’ ακολουθήσουμε!»

Το υπέροχο εξώφυλλο έχει φιλοτεχνήσει η Θέντα Μιμηλάκη.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2021 και είναι υποψήφιο στις βραχείες λίστες του ΙΒΒΥ Ελλάς ( Ελληνικού κύκλου παιδικού βιβλίου) στην κατηγορία : Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα εκτενούς αφηγήματος για παιδιά μεγάλων τάξεων Δημοτικού και Γυμνασίου που θα ανακοινωθούν οι νικητές στις 2 Απριλίου 2022!

Διαβάστε εδώ ένα απόσπασμα: https://www.patakis.gr/product/653122/vivlia-paidika--efhvika-paidikh-neanikh-logotexnia/H-apodrashltbr-gtSeira-Agriopapies-Oneiro-proto/

Και αναζητήστε το οπωσδήποτε στα βιβλιοπωλεία!

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 26 Μαρτίου 2022 :https://www.cretalive.gr

Ένα ευζωνάκι ταξιδεύει στο χρόνο... στα Παραμύθια του Σαββάτου!

 

Ένα ευζωνάκι ταξιδεύει στο χρόνο, Οι Εύζωνες με τα μάτια των παιδιών!εκδόσεις Ερευνητές – Φέρμελη ΑΜΚΕ

            Της Ελένης Μπετεινάκη

Μια καλαίσθητη έκδοση των Ερευνητών ήρθε στα χέρια μου μόλις σήμερα και νομίζω πως θα πρέπει όλοι να ρίξουμε μια ματιά στο περιεχόμενο που το μεγαλύτερο μέρος του απαρτίζεται με «παραμύθια» παιδιών με θέμα τον Εύζωνα.

Ιστορίες και ζωγραφιές που διακρίθηκαν σε σχολικό διαγωνισμό και που πραγματικά με εντυπωσίασαν.

Το πρώτο παραμύθι είναι γραμμένο από την Ελένη Παπαδιαμαντοπούλου  μαθήτρια της Ε΄ τάξης του 1^ου ολοημ. Δημ. Σχ. Δάφνης

Ένας πρίγκιπας Εύζωνας, ένα τέρας που κρατά αιχμάλωτη για χρόνια μια κοπέλα με πολλούς θησαυρούς και που του πέφτουν τα δόντια. Μια μεγάλη δοκιμασία και ένα ευζωνάκι θαρραλέο που καταφέρνει να σκοτώσει το τέρας και να πάρει πίσω τα διαμάντια που φυλούσε τόσα χρόνια, εκτός από τρία…

Η κοπέλα ήταν η Ελλάδα, οι θησαυροί ήταν τα κομμάτια της σε νησιά και τόπους…

Το δεύτερο παραμύθι με τον ίδιο τίτλο είναι γραμμένο από τον Ανδρέα Αδαμόπουλο μαθητή της Ε΄τάξης από την ελληνική κοινότητα του Τορόντο και μιλάει για το ευζωνάκι που στη σύγχρονη Ελλάδα πρέπει να αντιμετωπίσει και σύγχρονους εχθρός, την οικονομική κρίση και την πανδημία.

Το τρίτο παραμύθι είναι του Εμμανουήλ Δερδελάκου, μαθητή της Ε΄τάξης του Δημ. Σχ. Saint Paul στον Πειραιά. Είναι αρκετά πρωτότυπο και μας παρουσιάζει ένα μεγαλειώδες «Λεξικό» που του φύγαν οι λέξεις και τα γράμματα. Και βασικά χαθήκαν ξαφνικά τα φωνήεντα. Το πρόβλημα είναι πως ήταν αδύνατον να αναγνωσθεί ο Εθνικός Ύμνος, πια. Υπαίτιος αυτής της κατάστασης είναι  ο Τουρκολινάκης που τα φυλάκισε στο υπόγειο Ω24. Το ευζωνάκι αναλαμβάνει αμέσως δράση καταφέρνει να φέρει πίσω τα φωνήεντα, την «Ελευθερία», την γενναιότητα και την περηφάνεια.

Ακολουθούν αρκετές δραστηριότητες  για να εμπλουτίσουν τα παιδιά τις γνώσεις τους γύρω από την ελληνική επανάσταση και πολλές  άλλες εκπαιδευτικές προτάσεις.

Το βιβλίο προλογίζουν οι : Λίζα Πενθερουδάκη, εικαστικός- Πρόεδρος της ΦΕΡΜΕΛΗ ΑΜΚΕ, η Σάσα Βούλγαρη,Αφηγήτρια και Εκπαιδεύτρια Αφήγησης , η Ελπίδα Μηναδάκη Κειμενογράφος-Συγγραφέας, ο Αντώνιος Βογιατζής, Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών και η Μαρία Καρβέλα- Σμυρνιωτάκη, εκδότρια.

Αναζητείστε το εδώ :: https://www.greekbooks.gr/books

 

 

Χίλια καλώς ορίσατε κι ακόμη δυο χιλιάδες, και, καλησπέρα στην αφεντιά σας!

Tης Ελένης Μπετεινάκη* 

Remaining Time-0:00

Fullscreen

Mute

Κάθε χρόνο γράφω για τούτη τη μέρα. Για να θυμάμαι, να θυμίζω, να αγαπώ!

20 Μαρτίου λοιπόν σήμερα κι είναι η Παγκόσμια ημέρα Αφήγησης!

Δυο χρόνια πάνε πια που σταματήσαμε να μαζευόμαστε σε χώρους αγαπημένους και να λέμε ιστορίες, παραμύθια αλλοτινών και σημερινών καιρών. Κι είναι τούτο που λείπει κι από τη δική μου τη ζωή πιότερο απ’ όλα. Μακάρι να ΄ναι η τελευταία χρόνια και σύντομα να συγκεντρωνόμαστε ξανά χωρίς φόβο, αγωνία και …μάσκες!

Μια μέρα ξεχωριστή, η σημερινή, για μένα, για τα παραμύθια, για τις μεγάλες αλήθειες της ζωής που ΄ναι κρυμμένες πολλές φορές σε λόγια ανθρώπων που κατέχουν την τέχνη της αφήγησης.

Τριπλή γιορτή, γενέθλιος δική μου μέρα, παγκόσμια ημέρα Αφήγησης και θεάτρου για μικρά παιδιά. Μοιραία σκέφτομαι πως τίποτα στη ζωή μας δεν είναι τυχαίο.

«Υπάρχει τίποτα αληθινότερο από την αλήθεια; Ναι, το παραμύθι. Αυτό δίνει νόημα αθάνατο στην εφήμερη αλήθεια». Νίκος Καζαντζάκης, «Αναφορά στο Γκρέκο»

«Ένας μύθος λέει ότι το παραμύθι είναι πλάσμα ζωντανό που μοιάζει με πουλί. Έχει φτερά και πετά στον τόπο και στο χρόνο. Κάποια στιγμή έρχεται και κάθεται στον ώμο σου κι εσύ τότε  δύο πράγματα μπορείς να κάνεις : Να το διώξεις ή να το αφηγηθείς…»

Μια μεγάλη γιορτή λοιπόν, για όσους αγαπάμε τις ιστορίες, τα παραμύθια, τις διηγήσεις. Μια γιορτή που παραμένει άγνωστη κι ίσως αδιάφορη για τους περισσότερους. Κι όμως, αν κάποιος ρωτήσει  έναν έναν από μας εκεί βαθιά στην ψυχή του αν θα ήθελε να ξανακούσει εκείνες τις ιστορίες που έλεγε τα βράδια των παιδικών μας χρονών η γιαγιά ή ο παππούς, όλοι θα ανατρέξουμε σε όμορφες στιγμές. Όλοι θα σκεφτούμε  με πολύ νοσταλγία εκείνα τα χρόνια. Θυμάμαι κι εγώ, πως κάθε απόγευμα  περιμέναμε να δύσει ο ήλιος, να νυχτώσει, να βγει το πρώτο αστέρι στον ουρανό και να τρέξουμε όλοι κάτω στην αυλή της γιαγιάς και με χίλια παρακάλια, δήθεν, να της ζητήσουμε να αρχίσει τις ιστορίες. Ιστορίες που δεν καλοθυμάμαι πια, αλλά νοσταλγώ τις ώρες εκείνες που όλα ζωντάνευαν και έπαιρναν μια μορφή ξεχωριστή, παρέα με φεγγαρόλουστες νύχτες. Δράκοι, νεράιδες, μάγισσες, βασιλόπουλα, μαγεμένα δάση, πουλιά και λουλούδια γίνονταν  γίγαντες και έφταναν ίσαμε τον ουρανό. Και μύριζε η αυλή αγιόκλημα  και ανακατεύονταν τα αρώματα με τις λέξεις και την ησυχία της νύχτας που διέκοπτε μόνο η φωνή της γιαγιάς κι ένας γκιώνης πότε πότε με την παράξενη δική του φωνή μας δήλωνε την παρουσία του. Εγώ πάλι καθισμένη σε εκείνο το πεζούλι που ήταν ολόασπρο από τον ασβέστη με ένα μικρό μαξιλάρι για προσκέφαλο, άκουγα μαγεμένη ώσπου να με πάρει ο ύπνος…

Και νόμιζα πως σαν τέλειωναν οι ιστορίες, έφευγαν κι ανέβαιναν πάνω ψηλά, γίνονταν αστέρια που έμεναν εκεί και κάθε βράδυ τα πεφταστέρια που κατέβαιναν στη γη γίνονταν παραμύθια! 

Το χειμώνα πάλι μαζευόμασταν γύρω από το μαγκάλι όλοι μαζί κι οι μεγάλοι άρχιζαν τις δικές τους ιστορίες κι όσο  έκαιγε η φωτιά και άναβε η πυρήνα, οι σπίθες που πετιόντουσαν παντού γίνονταν σπόρος έμπνευσης, που τις σκεπάζαμε με ένα αλουμινόχαρτο να μην φύγουν. Και έπαιρναν μορφή και ζωντάνευαν μέσα από τον καπνό, θεόρατα κάστρα και στρατιώτες και πρίγκιπες κι ήταν σαν να τους βλέπαμε. Παραδιδόμασταν στη μαγεία των παραμυθιών που τόσο όμορφα ήξεραν όλοι να διηγούνται, ίσαμε να έρθει εκείνη η γλυκεία νύστα και να κοιμηθούνε αυτοί καλά κι εμείς ακόμα καλύτερα!

Τι είναι όμως η αφήγηση; Εκτός τις εκτενείς διηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων μας, είναι μια τέχνη που δεν χρειάζεται γνώσεις, παρά μόνο ταλέντο στην ομιλία, στο λόγο και στην έκφραση. Απαιτεί μια ιδιαίτερη ψυχική διάθεση. Χρειάζεται εκείνη την  χαμηλή φωνή που σε καθηλώνει, σε παρασέρνει και σε μεταφέρει σε κόσμους άλλους, φανταστικούς. 

Η αφήγηση είναι παλιά όσο κι ο λόγος. Ιστορίες, μύθοι, θρύλοι, λαϊκά παραμύθια, έχουν μεταφερθεί από γενιά σε γενιά μέσω της προφορικής αφήγησης η οποία συνδέεται με την κοινωνικότητα των ανθρώπων, όταν τα βράδια μαζεύονταν γύρω από τη φωτιά για να διηγηθούν τις εμπειρίες της ημέρας.

Οι παραμυθάδες ή αφηγητάδες ήταν σχεδόν ηλικιωμένοι άνθρωποι και τους βρίσκει κανείς από τα αρχαία χρόνια. Ο Ηρόδοτος για παράδειγμα περιλαμβάνει στην Ιστορία του παραμύθια, ο Αριστοφάνης  αναφέρει τον Φιλέψιο , σαν επαγγελματία παραμυθά και ο Αριστοτέλης αναφέρεται στις περίφημες «τροφούς τε και μητέρας» που έπρεπε να αφηγούνται παραμύθια στα παιδιά. Ο Πλούταρχος και ο Στράβων αναφέρονται στους μύθους σαν τα πιο ευχάριστα ακούσματα των παιδιών. Στην βυζαντινή περίοδο  αν και οι πληροφορίες σχετικά με αυτό το θέμα είναι ελάχιστες, γνωρίζουμε πως υπήρχαν οι μίμοι που διασκέδαζαν τους άρχοντες με ιστορίες. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας πάλι ο ρόλος των παραμυθάδων ήταν πρωταγωνιστικός. Ήταν αυτοί που διέσωσαν και καλλιέργησαν την προφορική παράδοση όχι μόνο στον ελληνικό χώρο αλλά και στην Ανατολή και στη Δύση: «Τα παραμύθια ακούγονταν στα μακρινά ταξίδια των καραβανιών, στα ταξίδια της θάλασσας από ναυτικούς, στα βουνά και στους κάμπους από τσοπάνηδες, σε επίσημες ή απλές συγκεντρώσεις, σε νυχτέρια, στις βεγγέρες κοντά στο παραγώνι του τζακιού, σε σπεροκαθίσματα…»*

Σήμερα σπανίζουν οι άνθρωποι που ξέρουν να διηγούνται παραμύθια ή να πλάθουν δικές τους ιστορίες. Εκείνα τα χρόνια ίσως και να ήταν η ψυχή ενός χωριού, μιας πολιτείας. Άνθρωποι που αισθάνονταν έντονη μέσα τους την ορμή για διήγηση, όπου κι αν βρίσκονταν και συχνά απρόσκλητοι ξεκινούσαν τις διηγήσεις και μάζευαν γύρω τους άγνωστους που τους άκουγαν με προσοχή… Οι αφηγητάδες εκείνων των εποχών δεν ήταν πλούσιοι άνθρωποι. Αφηγούνταν ιστορίες για να βγάλουν το ψωμί τους. Ίσως μάλιστα μερικές φορές να ήταν επαίτες, αλήτες, πλανόδιοι μικροπωλητές, αυτόκλητοι προσκυνητές ή ακόμα και άστεγοι άνθρωποι. Ήταν οι λεγόμενοι περιπλανώμενοι ή λαϊκοί αφηγητάδες που κανόνα η φωνή τους άλλαζε ανάλογα με το φύλο την ηλικία, τον τόπο καταγωγής τους ,το είδος της ιστορίας, το περιεχόμενο και την ώρα της αφήγησης. Είχαν μια αυτοπεποίθηση και ηρεμία τέτοια που αν και κάποιες φορές διηγούνταν φρικώδεις σκηνές ήξεραν να διατηρούν ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως ένα παραμύθι ακούγεται διαφορετικά, ανάλογα το χρωματισμό και τη χροιά της φωνής. Το ίδιο παραμύθι αλλάζει  όταν λέγεται από τη γιαγιά και ακούγεται αλλιώς όταν λέγεται από τον παππού. Πιο γλυκιά η φωνή της γιαγιάς ενώ είναι πιο τραχιά η φωνή του παππού. Βασικό ρόλο στην αφήγηση παίζουν ακόμα οι κινήσεις των χεριών και η έκφραση του προσώπου. Τα χέρια, βασικό εργαλείο, συμμετέχουν στην πορεία και εξέλιξη μιας ιστορίας, μιλούν δραματοποιούν, διευκρινίζουν γεγονότα, σιωπούν και πανηγυρίζουν.

 Ο αφηγητής δεν ήταν  ηθοποιός, δεν έριχνε  ποτέ το βλέμμα τους στους θαυμαστές του. Πάντα κοίταζε τα χέρια του και τη φωτιά. Τα χέρια που προηγούνταν των λέξεων και την φωτιά που ήταν σαν «αέναη» θάλασσα. Οι αφηγητάδες της φωτιάς, όπως αποκαλούνταν, καθώς μιλούσαν έπαιζαν μαζί της. Έπαιζαν με τη σκιά που σχηματίζονταν στον απέναντι τοίχο. Ήξεραν να αναζωπυρώνουν το κούτσουρο στην πιο δραματική στιγμή του παραμυθιού και να μαζεύουν σιγά σιγά τη  στάχτη σαν μια ιεροτελεστία. Ακολουθούσε μια σιωπή, μια περισυλλογή, βασικό και αυτό χαρακτηριστικό των αφηγητάδων, το να μπορούν να μιλάνε με τον εαυτό τους. Και αυτό γιατί τούτη η δύσκολη τέχνη που κρύβει την «σιωπή των λόγων» έπαιρνε άλλη διάσταση σαν ξεκινούσε το παραμύθι και λέγαν  πως οι καρδιές των παρευρισκομένων χτυπούσαν στον ίδιο ρυθμό.

Λέγανε μάλιστα πως καλός αφηγητής ήταν εκείνος που είχε στόμα γλυκό σαν αλάτι, που αφηγούνταν χωρίς να κάνει μια λέξη λάθος. 

«Το παραμύθι δεν μπορεί να ανθίσει παρά στη μοναξιά…» γι αυτό και οι αφηγητάδες που αναζητούσαν τη γαλήνη ήταν μόνοι ή μοναχικοί άνθρωποι. Όλη αυτή η προφορική παράδοση μετέφερε πλήθος πολιτιστικών στοιχείων και συχνά για να τονίσουν την σπουδαιότητά  της  την παρομοίαζαν με «το λάδι που περιέχει τα λόγια. Αυτό το λάδι δεν εξατμίζεται σαν νερό, αν το  χύσουμε στη γη, θα διακρίνουμε τα ίχνη του και την επόμενη μέρα…» 

Σήμερα λοιπόν η μέρα είναι αφιερωμένη σε όλους εκείνους τους παλιούς παραμυθάδες ή αφηγητές αλλά και στους νεότερους. Είναι η λεγόμενη World Storytelling Day, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Μαρτίου.

Για την φετινή χρονιά το θέμα που επιλέχθηκε για όλους τους αφηγητάδες του κόσμου να  «ασχοληθούν» και να πουν γύρω από αυτό τις ιστορίες τους την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης 2022 είναι : «Lost and Found».  Είναι εμπνευσμένο από όλα όσα χάσαμε τα τελευταία χρόνια και με την ελπίδα των ιστοριών να  μας εμπνεύσουν να τα ξαναβρούμε.

Η Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης έχει τις ρίζες της στην εκδήλωση αφήγησης Η Ημέρα όλων των Παραμυθάδων, που διοργανώθηκε για πρώτη φορά στη Σουηδία, στις 20 Μαρτίου 1991. Η εκδήλωση αυτή ονομάστηκε “Alla berattares dag” (Όλη την ημέρα παραμυθάδες), έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και απέκτησε φανατικούς υποστηρικτές που διέδωσαν την ιδέα. Από εκεί έφτασε μέχρι το Περθ της Αυστραλίας όπου το 1997 αφηγητές συντόνισαν μια μεγάλη Γιορτή των Ιστοριών διάρκειας 5 εβδομάδων. Το 2001 ξεκίνησε το σκανδιναβικό δίκτυο αφήγησης Ratatosk και η εκδήλωση εξαπλώθηκε από τη Σουηδία, στη Νορβηγία, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Λιθουανία. Το 2003, έφτασε μέχρι τον Καναδά και άλλες χώρες, οπότε η εκδήλωση έγινε γνωστή διεθνώς ως Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης. Το 2005 είχε μια σπουδαία κορύφωση στις 20 Μαρτίου με γεγονότα σε 25 χώρες σε 5 ηπείρους. Από τότε, τέτοιου είδους εκδηλώσεις άρχισαν να γίνονται σε πολλά μέρη του κόσμου καθιερώνοντας το θεσμό.

Στην Ελλάδα η Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 2010…

Και δυσκόλεψαν πολύ οι εποχές τούτον τον 21ο αιώνα κι η ανάγκη για παραμύθια και ιστορίες είναι μεγαλύτερη από ποτέ .Όσο και αν έχουν μειωθεί οι παραμυθάδες στον κόσμο ολάκαιρο και ειδικότερα στα μέρη μας εξαιτίας της τηλεόρασης, του υπολογιστή, της αποξένωσης των μεγάλων πόλεων, της γενικότερης κατάστασης που ζουν  οι σύγχρονοι άνθρωποι, ας μην ξεχνάμε την σπουδαιότητα  που προσφέρει μέσα στην ίδια την οικογένεια πρώτα και ύστερα στο ευρύτερο μας περιβάλλον η αφήγηση μιας μικρής έστω ιστορίας. Τα οφέλη για ένα μικρό παιδί ειδικότερα, είναι πολλαπλά. Είναι μια ευκαιρία συγκέντρωσης όλων των μελών αλλά και ένας τρόπος μάθησης και ανταλλαγής κάποιες φορές απόψεων  σε χώρους όπως είναι τα σχολεία, τα θέατρα κ.α. που πάνω από όλα προσφέρει την χαρά και την μαγεία της ίδιας της ιστορίας. 

Και αν δεν υπάρχει εκείνο το μαγικό χάρισμα σε μας τους ίδιους,  ας αναζητήσουμε ανθρώπους που το έχουν,  δάσκαλο ή παραμυθά σύγχρονο, γιατί το παραμύθι και ειδικότερη η αφήγηση που έχει αυτήν την μοναδική αμεσότητα με τον άλλο, είναι αναγκαίο συστατικό της ζωής για την καλλιέργεια του λόγου και της φαντασίας. 

Κι ύστερα λένε πως στα παραμύθια κρύβονται όλες οι μεγάλες αλήθειες….

Είναι  παρηγοριά κι ελπίδα κι όπως κάποτε είχε πει ο Νέστορας Μάτσας: 

«Εν αρχή, λοιπόν το παραμύθι, δίψα κι ανάσα του ανθρώπου , ανάγκη και διέξοδος, ελπίδα και χίμαιρα… Στην πείνα, στο φόβο, στο θάνατο το παραμύθι ρίχνει βάλσαμο, στην πιο σκοτεινή δοκιμασία ρίχνει φως, στα πιο αποπνικτικά τείχη ανοίγει παράθυρο στον ουρανό…».

Κι όσο για μας τους δασκάλους που καλούμαστε όσο κι αν δεν είμαστε καλοί αφηγητές πολύ συχνά να πούμε ιστορίες, ας το κάνουμε όσο πιο συχνά γίνεται, γιατί έχουμε τούτο το εύπλαστο ακροατήριο αλλά και  το μαγικό εφόδιο διάδοσης της γνώσης και της χαράς, κι ας θυμηθούμε μια  σύγχρονη συγγραφέα παιδικών βιβλίων που είχε επίσης πει: 

«Το καλύτερο μάθημα γίνεται με τα παραμύθια!

 Σ΄αυτό συμφωνούν όλοι οι παιδαγωγοί του κόσμου.»(Γαλάτεια  Σουρελή)

Χρόνια πολλά λοιπόν στους αφηγητές, χρόνια πολλά στις ιστορίες και τα παραμύθια!

 

ΠΗΓΕΣ: 

* Βασίλης Αναγνωστόπουλος, Κώστας Λιάπης, Λαϊκό παραμύθια και παραμυθάδες στην Ελλάδα, εκδ. Καστανιώτης

Ζορζ Ζαν,Η δύναμη των παραμυθιών, , εκδ. Καστανιώτης 

Β.Δ. Αναγνωστόπουλος,Τέχνη και Τεχνική του Παραμυθιού, εκδ. Καστανιώτης

Γαλάτεια Σουρελή, Ελάτε να διαβάσουμε παραμύθια, εκδ. Ψυχογιός

Μπρούνο Μπετελχαϊμ, Η γοητεία των παραμυθιών, εκδ. Γλάρος

Πάολα Σανταγκοστίνο, Πώς να διηγούμαστε ένα παραμύθι, εκδ. Καστανιώτη

Λίλη Λαμπρέλλη, Μικρό αλφαβητάρι αφήγησης, ,εκδ. Πατάκης

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/ 

https://internationalstoryteller.com/world-storytelling-day/

Μια τρύπα, μια πόρτα κι ένα καρότο… στα Παραμύθια του Σαββάτου!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Παραμύθια γεμάτα συναισθήματα…

Τι συμβαίνει όταν στο σχολείο έρχεται μια καινούργια μαθήτρια;

Όταν φοβόμαστε, πώς αντιδρά το μυαλό και η ψυχή;

Και μήπως το εγώ μας χρειάζεται μια μικρή έκπληξη να καταλάβει πως το μαζί είναι πολύ πιο σημαντικό για τη ζωή και τις ανάγκες μας;

Μια τρύπα στο χιόνι, Συμώνη Δημητρακοπούλου, εικ :Θέντα Μιμηλάκη, εκδ. Μεταίχμιο

Όλα ξεκίνησαν σαν ήρθε στο σχολείο ένα καινούργιο κορίτσι με ξανθές μπούκλες και πράσινα μάτια. Όλοι ήθελαν να κάνουν παρέα μαζί της και το κορίτσι που μέχρι χθες είχε την εύνοια και τη φιλία όλων ένιωσε παραμελημένη. Και τότε έτυχε να είναι η μέρα γενεθλίων της πρωταγωνίστριας του βιβλίου και ήθελε να καλέσει στο πάρτι της όλη την τάξη εκτός από την …καινούρια. Δεν γινόταν όμως, η μαμά ήταν κάθετη σ ΄αυτό. Ή όλοι ή κανείς. Κι έτσι γέμισε το σπίτι φίλους και …εκείνη.

Η ζήλεια έφτασε στο κατακόκκινο αφού και όμορφα ήρθε ντυμένη και την συντροφιά όλων κέρδισε. Τα γυαλιστερά παπούτσια της καινούργιας του σχολείου ήταν το θέμα που πυροδότησε  μια πράξη απίστευτη! Στο να θαφτούν κρυφά σε μια τρύπα στο χιόνι από την μικρή οικοδέσποινα, τη  στιγμή που κάνεις δεν κατάλαβε πως …έλλειπε. Μόνο που σαν ήρθε η ώρα  να ανοιχτούν τα δώρα η έκπληξη της εορταζόμενης ήταν τόσο μεγάλη που κατάλαβε πως η ζήλεια ήταν εκείνη που την είχε ωθήσει να σκέφτεται και να ενεργεί παράξενα, παράλογα και καθόλου μα καθόλου σωστά!

Μια ιδιαίτερη προσέγγιση στα συναισθήματα  της ζήλιας και της φιλίας μας ‘διηγείται’ η ιστορία της Συμώνης Δημητρακοπούλου. Η ηρωϊδα της θα μπορούσε να είναι ένα καθημερινό παιδί  δικό μας ή  της διπλανής πόρτας που βιώνει με σπαρακτικό και υπερβολικό τρόπο την απόρριψη, το μοίρασμα και την ομαδικότητα. Η συγγραφέας με πολύ χιούμορ και προσεκτική γραφή φέρνει στο προσκήνιο σοβαρά θέματα που βιώνουν αν όχι όλα, ένα στα δυο παιδιά κάθε μέρα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ανθρώπινες σχέσεις, ζήλεια, συγχώρεση, αποδοχή, φιλία. Λεπτές ισορροπίες που φέρνουν αναστάτωση σε κάθε τι καινούργιο ή διαφορετικό. Προσπαθώντας  να επιλύουμε προβλήματα όχι φτάνοντας στα άκρα, όπως η μικρή πρωταγωνίστρια του βιβλίου αλλά βάζοντας κάτω τα θετικά στοιχεία μιας σχέσης και εστιάζοντας μόνος σε αυτά.

Όταν καταλαβαίνει κάποιος το λάθος του μπορεί να γίνει γενναιόδωρος και δίκαιος. Η ζήλεια είναι καταστροφικό συναίσθημα και χρειάζεται πολύ κουβέντα και δουλειά από φίλους ή μεγαλύτερους για να …εξαφανιστεί.

Με την εικονογράφηση της Θέντα Μιμηλάκη που όπως πάντα είναι εξαιρετική, το βιβλίο αυτό αναζητά επάξια μια πολύ καλή θέση στη  βιβλιοθήκη των συναισθημάτων μας.

Να το ψάξετε, αξίζει πραγματικά και στο τέλος του θα βρείτε και κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες που θα βοηθήσουν στην περαιτέρω κατανόηση και εμπέδωση της ιστορίας.

Για παιδιά από 7 χρόνων

Δείτε το εδώ  : https://www.metaixmio.gr/el/products/%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CF%81%CF%85%CF%80%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%87%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%B9

Η Μυστική Πόρτα, Τζένη Κουτσοδημητροπούλου, εικ: Ράνια Ηλιάδου, εκδ. Ελληνοεκδοτική

Για να δούμε τι διαφορετικό από τα άλλα κορίτσια είχε η Ρωξάνη! Λοιπόν ακούστε…

«Κάθε βράδυ, όταν το σκοτάδι σκέπαζε τον ουρανό, ξετρύπωνε μέσα από μια πόρτα μυστική και ζούσε αξέχαστες περιπέτειες.»

Κι όλα ξεκίνησαν σαν ζωγράφισε με τα κραγιόνια της μια εικόνα με δέντρα, λουλούδια, ένα ποτάμι και μια ορθάνοιχτη πόρτα. Αφού η μαμά της ενθουσιάστηκε με την ζωγραφιά της, την κρέμασε στο τοίχο και τότε άρχισαν εκείνα τα μαγικά και παράξενα. Το πρώτο βράδυ που θέλησε να περάσει μέσα από την ζωγραφισμένη αλλά ολοζώντανη πόρτα βρέθηκε σε ένα λόφο κι εκεί ένα ξυλοπόδαρος την πήρε μαζί με το ανεμόπτερό του για μια βόλτα απάνω από την πόλη. Και σαν έπεσε ξαφνικά ύστερα από έναν απότομο ελιγμό, πάνω …στο κρεββάτι της σκέφτηκε να συμπληρώσει την εικόνα βάζοντας «τρία αφράτα σύννεφα». Κι οι περιπέτειες συνεχίζονται τα βράδια με αποδράσεις από την Μυστική πόρτα με ένα βάτραχο, με βασίλισσες, με δράκους, με πειρατές, με παραστάσεις μπαλέτου και με …εφιάλτες!

Τότε αναλαμβάνει δράση η …μαμά που θα φτιάξει άλλο ένα μαγικό δηλαδή μια ονειροπαγίδα και φυσικά θα  κολλήσει στην Ρωξάνη την συνήθεια να διαβάζουν ένα παραμύθι κάθε βράδυ πριν από τον ύπνο.

Η Τζένη Κουτσοδημητροπούλου τούτη τη φορά μας ταξιδεύει σε κόσμους ονειρικούς μέσα από παραμύθια και … εφιάλτες. Το παιδικό άγχος είναι το θέμα της που μην μπορώντας σαν παιδί να το εξηγήσει, το ζωγραφίζει. Είναι εκείνο το μυστικό που δυσκολεύεσαι να βρεις τις λέξεις να το πεις, να το αποβάλλεις και χάνεσαι στον δικό σου κόσμο ΄για να ξεχαστείς. Οι εφιάλτες των μικρών παιδιών είναι πολύ συχνό φαινόμενο και έχουν να κάνουν με τους φόβους τους και τα δικά τους άγχη για πράγματα που δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Υπέροχη η ιδέα της Μυστικής πόρτας γεμάτη μικρές λύσεις για τους μεγάλους φόβους και καταπραϋντικό το διάβασμα ενός βιβλίου που πάντα απομακρύνει το άγχος και ηρεμεί με ταύτιση ή λύση γεγονότων που αν και συμβαίνουν σε άλλους οδηγούν στην δική μας λύτρωση – κάθαρση.

Ένα βιβλίο για την Φαντασία, την περιπέτεια, τα όνειρα και τους εφιάλτες, τους φόβους και όσα ανείπωτα βρίσκουν λύση όταν …ειπωθούν.

Με την εικονογράφηση της Ράνιας Ηλιάδου σε απλούς χρωματισμούς που σε ταξιδεύουν στο όνειρο.

Βιβλίο που θα αγαπήσουν τα παιδιά γιατί τους προτείνει λύσεις για τους φόβους τους!

Δείτε περισσότερα εδώ  : https://ellinoekdotiki.gr/gr/ekdoseis/i/h-mustiki-porta

Αυτό είναι το καρότο μου, Il Sung Na, Μετάφραση : Ηλιάνα Αγγελή, εκδ. Κλειδάριθμος

Δυο κουνέλια που λατρεύουν τα καρότα αποφασίζουν  να φυτέψουν μετρικά  στον κήπο και στο πίσω μέρος της αυλής τους. Δεν γνωρίζουν το ένα το άλλο και ενώ περνά ο καιρός κάποια στιγμή βλέπουν ένα τεράστιο καρότο και πιστεύουν πως είναι …δικό τους. Το καθένα πιστεύει πως είναι αυτό που έχει φυτέψει και πως ανήκει στη μεριά του. Κι ενώ διεκδικούν την πατρότητα του καρότου συμβαίνει κάτι πολύ παράξενο και … εξαφανίζεται;

Ποιο μυστήριο κρύβεται πίσω από αυτήν την εξαφάνιση; Πως θα λειτουργήσουν τα δύο κουνέλια  ώστε να βρουν τι έχει συμβεί;

Μια ιστορία της ΙL Sung Na για το μοίρασμα, την φιλία, τη συνεργασία και την καλή γειτνίαση.

Μια ιστορία που μας δείχνει πως διεκδικεί κάποιος την περιουσία του, από τη μια μεριά και πόσο εύκολο είναι να την χάσει στη στιγμή, από την άλλη.‘Οταν τα πράγματα ζορίζουν η μόνη λύση είναι η συνεργασία, η σωστή εκτίμηση μιας κατάστασης και η παραμέριση του εγωισμού.

Μια ιστορία για το μοίρασμα και την φιλία κατάλληλη για πολύ μικρά που δύσκολα μπορούν να κατανοήσουν έννοιες όπως η συνεργασία και η ομαδικότητα.

Κείμενο απλό, κατανοητό και εύστροφο και πολύ εκφραστική και ζωντανή εικονογράφηση.

Δείτε εδώ : https://www.klidarithmos.gr/afto-einai-to-karoto-mou

 

Δημοσιεύτηκαν στις 19 Μαρτίου 2022 στο Cretalive.gr : https://www.cretalive.gr/politismos/mia-trypa-mia-porta-ki-ena-karoto-sta-paramythia-toy-sabbatoy

Οι Ξένοι* … στα Παραμύθια του Σαββάτου!

 

Της Ελένης Μπετεινάκη

*Οι Ξένοι, Αλφρέντο Σόντεργκιτ,(Μετάφραση :Μάρω Τουρή) εκδόσεις Μεταίχμιο

Μια λίμνη, ένα σπίτι, ένα μεγάλο κοτέτσι. Ένα ασφαλές μέρος με πολλή τροφή για όλους και χωρίς παράξενα συμβάντα. Ώσπου την ημέρα που ήρθαν οι ξένοι… Παράξενα ζώα, τριχωτά, μεγάλα και βρεγμένα. Η ζωή αναστατώθηκε και κανείς δεν τους αποδέχτηκε από την αρχή. Πως να γύριζαν όμως πίσω αφού ήταν περίοδος κυνηγιού και κινδύνευαν πολύ; Τότε ήταν που μπήκαν οι κανόνες… Όμως πως να μπουν κανόνες στους νέους που η ορμή, η περιέργεια και τα αγνά αισθήματα είναι στην φύση τους.  Έτσι ένα μικρό κοτοπουλάκι κι ένα μικρό καπιμπάρα αν και τελείως διαφορετικά ζώα, ήρθαν πολύ κοντά, έγιναν φίλοι κι έπαιζαν μαζί και κρυφά. Κι όταν τα ανακάλυψε ο σκύλος του κοτετσιού όλα άλλαξαν, προς το καλύτερο. Άνοιξαν τα «μυαλά»  και οι μέρες κι οι νύχτες και των δύο ομάδων ήρεμων και άγριων έγιναν διαφορετικές και όμορφες και νοσταλγικές.

Κι όταν τελείωσε η δύσκολη περίοδος μια έκπληξη περίμενε τους κυνηγούς ή μήπως δύο ;

Ένα υπέροχο βιβλίο για την στάση μας στη ζωή απέναντι σε «ξένους», πρόσφυγες ή μετανάστες. Ένα βιβλίο με πολλές αναγνώσεις αλλά με την ίδια κατάληξη. Πως μόνο αν αλλάξουμε οπτική γωνία και βγούμε από τα στερεότυπα θα καταλάβουμε πως τα πράγματα στην ζωή είναι απλά και γεμάτα έκπληξη.

Ένα βιβλίο για την φιλία, για το μοίρασμα και την συμπεριφορά.

Μια ιστορία για την αποδοχή, την συντροφικότητα και την κατάρριψη των συνηθισμένων ταμπελών. Για την διαφορετικότητα και την συνύπαρξη. Τις ελευθερίες που κερδίζονται με γνώση, εμπειρία και διάθεση αποδοχής και αλλαγής.

Μια ανατρεπτική ιστορία που μας γεμίζει αισιοδοξία, αγάπη και αλληλοσεβασμό.

Που δίνει «φτερά» στην ελεύθερη σκέψη όταν καταργούνται οι λαθεμένες αντιλήψεις και ο κίνδυνος ελλοχεύει.

Μια τρυφερή επίσης ιστορία, επίκαιρη όσο ποτέ για όσους κυνηγημένους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους μέχρι να κοπάσει ο κίνδυνος και οι όποιες δυσκολίες.

Μια ιστορία που θα βοηθήσει τα παιδιά να καταλάβουν απόλυτα πως η συνύπαρξη με διαφορετικούς ανθρώπους από άλλες χώρες και άλλες  κουλτούρες δεν είναι αδύνατη ή ανέφικτη αρκεί να το θελήσουμε.

Η εκπληκτική εικονογράφηση από τον ίδιο τον συγγραφέα Alfredo Soderguit σε κόκκινο, λευκό  και μαύρο δίνει ακόμα ποιο μαγευτική την ατμόσφαιρα μίας καλογραμμένης ιστορίας γεμάτης μηνύματα αγάπης, φιλίας, σεβασμού και αλληλεγγύης.

Σαν ταινία μικρού μήκους που θες να τη δεις ξανά και ξανά.

Ένα βιβλίο τροφή για σκέψη.

Αναζητείστε το στα βιβλιοπωλεία  και διαβάστε εδώ τος πρώτες σελίδες : https://www.metaixmio.gr/el/products/%CE%BF%CE%B9-%CE%BE%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CE%B9

Το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο White Ravens 2020

Και θεωρείται καλύτερο Παιδικό Βιβλίο για το 2020 σύμφωνα με τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης.

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 12 Μαρτίου 2022 :https://www.cretalive.gr

 

Μάρτης είναι …καλοπερπάτηχτος να ΄ναι!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Πήρα το ποδήλατο μου χθες το ξημέρωμα να φτάσω ίσαμε τη θάλασσα…

Πρόλαβα όλα εκείνα τα χρώματα που γεννιούνται μόνο την αυγή κι έχουν τη δύναμη να μου γεμίζουν με σκέψεις και συναισθήματα θετικά όλη τη μέρα…

Τους γλάρους που πετούσαν ψάχνοντας για τροφή αποθανάτισα με τον φακό μου και σκεφτόμουν πόσο όμορφη θα ‘ταν η ζωή μας χωρίς τον φόβο που ΄χει φωλιάσει μέσα μας τα τελευταία χρόνια και δεν λέει να φύγει…

Κι άρχισα να παίζω με τις λέξεις φτιάχνοντας μια ιστορία για τα παιδιά μου στο σχολείο, με  εικόνες και αποχαιρετίσατε του Φλεβάρη.

Λέξεις από Φ… όπως φεγγάρι που μόλις είχε γεννηθεί κι έφεγγε ακόμα λίγο πριν κοιμηθεί πίσω από το Στρούμπουλα.

Φως που γεμίζει με χαρά και δύναμη τη μέρα μας…

Φαντασία που μας γλυτώνει από την πεζή καθημερινότητα…

Φωνή που πρέπει να ακουστεί ίσαμε τα πέρατα του κόσμου, όλων μας, να διώξει τον φόβο, τα σκοτάδια, τους καπνούς, τ΄άδικα και τα παράλογα της αρρώστιας και του πολέμου.

Φλεβάρης, σκέφτηκα και σταμάτησα. Ένας μήνας που πάντα στη ζωή μου θα ΄χει μια χαρμολύπη γιατί αν και κουτσός και για κάποιους τρελούτσικος, για μένα θα ΄χει πάντα ένα …φευγιό στις βαλίτσες του.

Και το βράδυ έκανα όλα εκείνα που προστάζει η βραδιά για να αποχαιρετήσω τον μήνα που χάνεται. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα καθάρισα κι εγώ την «εστία» του τζακιού από τις στάχτες, όπως έκαναν οι παλιοί κι υστέρα βγήκα στο μπαλκόνι κι άφησα δυο κουβάρια λευκή και κόκκινη κλωστή να αστροφωτιστούν.

Τα πήρα στις χούφτες μου το σημερνό ξημέρωμα, το Μαρτιάτικο, και έριξα πάλι τα μάτια του προς την Ανατολή, με χαμόγελο πλατύ να καλωσορίσω τον Μάρτη που αχνοφαινόταν κι ένα ήλιο θαμπό πίσω απ’  τα σύννεφα που προσπαθούσε κι εκείνος να διώξει τις αντάρες, και να κινήσει τη μέρα, τον νέο μήνα, την άνοιξη!

«Χίλια καλά να φέρεις» φώναξα στο νιόβγαλτο  και καινουργιοπερπάτηχτο Μάρτη και σκέφτηκα το χαμόγελο στα πρόσωπα των παιδιών σαν θα τους βάζαμε τα Μαρτάκια τους να μην τα κάψει ο κυρ ήλιος κάθε φορά που θα βγαίνει στο  σεργιάνι…

Ανοιξιάτης, Κλαψομάρτης, Φυτευτής, Παλουκοκαύφτης, Ζίντζος, Νιγρίτης, Βαγγελιώτης, Πεντάγνωμος,Πεντάβουλος,Δίμουρος,Τιναχτοκοφινάς,Πεντάγδαρτος,Ξεροκοφινάς, Λολομάρτης είναι μερικές από τις ονομασίες που του έχει αποδώσει ο λαός μας λόγω των άστατων καιρικών συνθηκών και των γιορτών του.

Κι όπως πολύ σοφά λέει ο λαός μας  :Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια…

Είναι ο μήνας που ταυτίζεται με το πέρασμα από το χειμώνα στην άνοιξη. Πρώτος μήνας της Άνοιξης αλλά και πρώτος μήνας του χρόνου από τον καιρό ακόμα που αυτοκράτορας στη Ρώμη ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας . Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν Martius  από τον Θεό Mars, τον Άρη που ήταν ο θεός του πολέμου. Γιορτάζονταν ακόμα τα Μαρτωνάλια προς τιμήν της θεάς Ήρας της μητέρας του Άρη. Στη γιορτή αυτή οι Ρωμαίες δεσποινίδες περιποιούνταν τις υπηρέτριές τους. Στην αρχαία  Αθήνα ο Μάρτιος αντιστοιχούσε στο μήνα Ανθεστηρίωνα και οι κάτοικοι της Αττικής γιόρταζαν τα Δάσια αφιερωμένα στον Μειλίχιο Δία. Πρόσφεραν αναίμακτες και αιματηρές θυσίες και έκαναν δώρα στα παιδιά.

Στη Δήλο πάλι αυτήν την εποχή γιόρταζαν τα Δήλια, προς τιμήν του Απόλλωνα και οι Αθηναίοι έστελναν αντιπροσωπεία και αθλητές για να πάρουν μέρος στους αγώνες που διοργάνωναν. Η μεγαλύτερη γιορτή ήταν « τα ένα άστει Διονύσια », προς τιμήν του Διόνυσου στη διάρκεια των οποίων ετελούντο και δραματικοί αγώνες με τραγωδίες  και κωμωδίες που παρουσιάζονταν στο θέατρο του Θεού, στη  νότια κλίτη του βράχου της Ακρόπολης.

Είναι ο μήνας που ξεκινούν οι γιορτές της Άνοιξης. Πολλά τα έθιμα, τα παρατηρήματα , οι συνήθεις και οι δοξασίες για το πρώτο παιδί της Άνοιξης και το τρίτο εγγόνι του χρόνου. Από την τελευταία μέρα του Κουτσοφλέβαρου άρχιζαν οι ετοιμασίες τα παλιά τα χρόνια για να υποδεχτούν τούτον τον άστατο και παράξενο μήνα.

Την τελευταία μέρα του Φλεβάρη λοιπόν η αγροτική οικογένεια της Κρήτης φρόντιζε να καθαρίσει το σπίτι, να σβήσει τη φωτιά και να βγάλει έξω την στάχτη από την παρασιά. Η επόμενη μέρα έπρεπε να βρει το σπιτικό με καινούργια φωτιά και νερό όπως γινόταν και με τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Μια ανύπαντρη κοπελιά ή αν δεν υπήρχε, τότε ένα άλλο μέλος του σπιτιού έπρεπε να πάει πριν ξημερώσει στη βρύση χωρίς να μιλήσει σε κανέναν στο δρόμο και Να φέρει το «αμίλητο» νερό του Μάρτη. Την καινούργια φωτιά έπρεπε να ανάψει η μητέρα, εκείνη που είχε και την ουσιαστική φροντίδα της εστίας όλο το χρόνο. Η φωτιά  κατείχε πάντα ξεχωριστή θέση μέσα στην ελληνική οικογένεια και η καινούργια φωτιά του Μάρτη δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ανανέωση και το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση καλύτερη από την προηγούμενη.

Πρωτομαρτιά …Πανηγυρικός ο χαρακτήρας της μέρας αυτής στον τόπο μας. Ξυπνούσαν τα παιδιά πριν ξημερώσει, έκοβαν άνθη και τα σκορπούσαν στα σπίτια. Στα χωριά της Σητείας συνήθιζαν να στρώνουν λουλούδια ακόμα και πάνω στα κρεβάτια.

Στη Μεσσαρά πετούσαν έξω από το σπίτι τα σπασμένα σταμνιά και τα σπασμένα πιάτα για να μην τα βρει ο Μάρτης στο σπίτι. Άλλη συνήθεια πολύ διαδεδομένη σ όλη την Κρήτη ήταν το χτύπημα με κλήματα στους ανθρώπους ιδιαίτερα στους αδύναμους. Το κλήμα έπρεπε να έχει τρεις κονδύλους και με κάποιο μαγικό τρόπο πίστευαν ότι κτυπώντας τους  θα ανακτούσαν τις δυνάμεις τους.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδα πίστευαν πως την Πρωτομαρτιά έπεφτε από τον ουρανό το κάρβουνο για να ζεσταθεί η γης κι έτσι να αρχίσουν οι ζέστες.

Μια παράδοση λέει πως αφού τον Μάρτη αρχίζει η καλοκαιρία, ο χειμώνας έπρεπε να διώχνεται καβάλα πάνω σε ένα γάιδαρο και ο λόγος ήταν για τον Φεβρουάριο που ήταν και κουτσός. Σχηματίζονταν τότε μια πομπή από παιδιά που τον συνόδευαν με τενεκεδοκρουσία και τραγούδια με δυνατές φωνές  τραγουδούσαν  :

Όξω κουτσοφλέβαρε, να΄ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια…

Μια άλλη παράδοση τον ήθελε να έχει δυο γυναίκες, εξ αιτίας του άστατου καιρού που επικρατεί σ΄όλη του τη διάρκεια του, μια πολύ όμορφη και φτωχή και μια πολύ άσχημη και πλούσια. Κάθε φορά που σαν κοιμόταν άλλαζε πλευρό και γύριζε από τη μεριά που κοιμόταν η άσχημη, κατσούφιαζε, μαύριζε και σκοταδιαζόταν όλος ο κόσμος. Όταν όμως γύριζε από τη μεριά που ήταν η όμορφη, χαμογελούσε, χαίρονταν  και έλαμπε όλος ο ντουνιάς. Αλλά, τις περισσότερες φορές γύριζε από την άσχημη γιατί αυτή είχε τα χρήματα και έτρεφε και την φτωχή. Λέγεται ακόμη ότι  κάποτε ξεγέλασε τους άλλους μήνες πίνοντας όλο το κρασί από το κοινό τους βαρέλι και αυτοί τον τιμώρησαν παίρνοντας του το προνόμιο να είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου. Έτσι κάθε φορά που θυμάται το κρασί που ήπιε χαμογελάει και τότε ο καιρός είναι ξάστερος, όταν όμως θυμάται την τιμωρία του κλαίει και ο καιρός είναι  βροχερός.

«Μάρτης είναι  χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει…»

Άλλες πάλι παραδόσεις κάνουν λόγο για μια γριά που τιμωρήθηκε όταν θέλησε να κοροϊδέψει τον Μάρτιο, νομίζοντας ότι γλύτωσε αρνιά και κατσίκια από το κρύο και το χιόνι του. Αυτός όμως έκανε τις τελευταίες μέρες του τόσο κακοκαιρία που και η γριά και τα ζώα της πέτρωσαν από το κρύο. Για αυτό και τις μέρες αυτές του Μάρτη τις λένε «μέρες της γριάς», ενώ τις πρώτες σε αρκετά μέρη τις λένε «μερομήνια», μέρες  δηλαδή που μπορούν να γίνουν σχετικές προγνώσεις καιρού για όλο το χρόνο.

Την 1^η του Μάρτη  φτιάχνανε οι κοπέλες τη «Μαρτιά», το «Μαρτάκι»  ή τον «Μάρτη» για να μην τις μαυρίσει ο ήλιος.  Είναι ένα παμπάλαιο έθιμο. Πιστεύεται πως έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και μάλιστα στα Ελευσίνια μυστήρια. Οι μύστες των ελευσίνιων έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό πόδι. Τα παιδιά σήμερα το φορούν στον καρπό και είναι φτιαγμένος  από  άσπρη και κόκκινη κλωστή. Τα προστατεύει από τον ήλιο της Άνοιξης, να μην καούν. Το φτιάχνουν από την προηγούμενη μέρα και το φορούν πριν βγουν από το σπίτι. Σε μερικές περιοχές το έβαζαν  και στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού για να μην σκοντάφτουν ή σαν δαχτυλίδι στο δάκτυλο. Ήταν μια καθαρά γυναικεία  δουλειά και όποιες αναλάμβαναν το πλέξιμο του Μάρτη πρόσεχαν να δουλέψουν μόνο νύχτα, κρυφά, χωρίς να το δει το φως της μέρας. Στη συνέχεια σαν τελείωναν με το πλέξιμο, τις κλωστές αυτές τις αστροέφεγγαν δηλαδή τις άφηναν να εκτεθούν όλη νύχτα  στο φως των άστρων και του φεγγαριού που μέχρι το πρωί να  έχουν αποκτήσει όλες τις μυστικές ιδιότητες για την προστασία αυτού που θα το φορούσε. Μαζί έβαζαν κι ένα πιάτο γεμάτο καρύδια και μέλι  για όλη την οικογένεια να το φάνε πρώτα από οτιδήποτε άλλο το πρωί. Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα και το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές ή στις ρογδιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Το αφήνουν  εκεί για να το πάρουν τα πουλιά και μ΄ αυτό να χτίσουν τη φωλιά τους. Οι λόγοι είναι προφανείς. Τα τριαντάφυλλα είχαν συνήθως κόκκινο χρώμα όπως και οι καρποί της  ρογδιάς δηλαδή το επιθυμητό χρώμα του προσώπου που δηλώνει υγεία και ευεξία. Στα βρέφη μάλιστα έβαζαν επτά μαρτάκια και σε κάποια άλλα μέρη της Ελλάδας , τρία, γιατί τα μωρά είναι πιο ευπαθή στην ηλιακή ακτινοβολία. Και οι παραλλαγές ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή.

Στη Μακεδονία για παράδειγμα αντί κόκκινης κλωστής έβαφαν τον καρπό του αριστερού χεριού με πορφύρα. Το έθιμο αυτό πέρασε και στο Βυζάντιο, μόνο που ο πλούτος εδώ άλλαζε το χρώμα της κόκκινης κλωστής σε χρυσή. Σαν ερχόταν η ώρα να βγάλουν την κλωστή, καλούσαν τους φίλους σε γλέντι και πριν απ’ αυτό έκαιγαν την κλωστή σε ένα πιάτο και από το σχήμα της στάχτης μάντευαν το μέλλον. Σε άλλα μέρη το «μαρτάκι» το τύλιγαν σε μια πέτρα ,την έβρεχαν μέσα σε πηγάδι για να είναι η κοπελιά που θα το φορούσε δροσερή ή το έβαζαν στην λαμπάδα της Ανάστασης να καεί.

Τα παρατηρήματα για την 1^η μέρα του Μάρτη δεν σταματούσαν εδώ. Στην Αθήνα  για παράδειγμα η μητέρα ή η γιαγιά κρατώντας ένα λευκό ανάβαθο πιάτο με λάδι έβαζε τα παιδιά να κοιτάξουν μέσα το πρόσωπό τους ενώ εκείνη μονολογούσε διάφορες ευχές.  Στη Λέσβο τα κορίτσια κοίταζαν μέσα στις σφίδες ( κιούπια) που υπήρχε λάδι κι έτσι δεν τις έπιανε ο ήλιος. Στα Μέγαρα έχουν έθιμο να γελούν το Μάρτη δηλαδή να πουν ένα ψέμα για να γελάσουν κάποιον.

Ένα άλλο κακό παρατήρημα που φοβόταν ο λαός μας τις 3 πρώτες μέρες, τις 3 μεσαίες και τις 3 τελευταίες ή τις 10 πρώτες του Μάρτη ήταν οι Δρίμες, όντα δαιμονικά που κάνουν κακό στα ξύλα, στα ρούχα και στα σώματα. Όσα πανιά πλυθούν τούτες τις μέρες  λιώνουν, όσα ξύλα κοπούν σαπίζουν και γι’ αυτό αποφεύγουν ολότελα να πλύνουν ρούχα ή αν πρέπει να το κάνουν,  να βάζουν με σα στο νερό ένα πέταλο, γιατί το σίδερο  είναι γιατρικό και αποτρέπει  τα δαιμόνια. Κανένας δεν λουζόταν όλες αυτές τις μέρες  και δεν έπαιρναν το τσεκούρι να κόψουν ξύλα.  Αλλού οι γυναίκες πήγαιναν το πρωί πρωί στην εξοχή και νίβονταν με την δροσιά από τα στάχυα του κριθαριού και τα κουβαλούσαν στο σπίτι. Τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών και ήταν δροσεροί όλο το χρόνο. Στην Αθήνα η κάθε νοικοκυρά  έπαιρνε πρωί πρωί το αμίλητο νερό από το πηγάδι, έβρεχε λίγο γρασίδι και με αυτό δρόσιζε όλους στην οικογένεια  ενώ ακόμα κοιμόντουσαν κι ύστερα ράντιζε και το σπίτι λέγοντας : Ήρθε  ο Μάρτης, ήρθε η γειά σου.

Στην Κίσσαμο πάλι οι νοικοκυρές υποδέχονταν τον Μάρτη με «ζαχαροπούλια » δηλαδή γλυκά που είχαν το σχήμα του πουλιού.

Από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της 1^ης του Μάρτη είναι αυτό της χελιδόνας. Τα παιδιά παίρνουν ένα καλάθι, το γεμίζουν με φύλλα κισσού και περνούν μέσα από αυτό ένα ραβδί. Στην άκρη του ραβδιού προσαρμόζουν τη χελιδόνα, ένα ξύλο δηλαδή με ομοίωμα πουλιού. Γύρω από τον λαιμό της χελιδόνας υπάρχουν κουδουνάκια, που ηχούν, καθώς κινείται το ραβδί από το οποίο αυτή κρέμεται. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα του Μάρτη ή όπως αλλιώς τα λέμε τα χελιδονίσματα Η νοικοκυρά έπαιρνε λίγα φύλλα κισσού, τα τοποθετούσε στο κοτέτσι για να γεννούν πολλά αυγά οι κότες της και έδινε στα παιδιά ένα- δύο φρέσκα κι εκείνα πήγαιναν στο επόμενο σπίτι. Ο κισσός είναι σύμβολο αειθαλούς βλάστησης και θεωρείται μέσο ικανό να μεταδώσει την θαλερότητα και γονιμότητα στις κότες αλλά και σε άλλα ζώα.  Αν η κυρά του σπιτιού δεν έδινε τίποτα στα παιδιά την κορόιδευαν ή την απειλούσαν. Σε πολλές περιοχές τα χελιδονίσματα τραγουδιούνται και την 21η Μαρτίου που είναι η επίσημη ημέρα της Άνοιξης λόγω της εαρινής ισημερίας.

Για το υπόλοιπο καλαντάρι τούτου του μήνα θα σας το λέμε  σιγά σιγά γιατί αξίζει να θυμόμαστε τα παλιά, τα έθιμά μας, τις συνήθειες και τα παρατηρήματα. Να νοσταλγούν οι μεγαλύτεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι.

Καλό μας μήνα!

ΠΗΓΕΣ:

Κυριακίδου – Νέστορος  Άλκη ,Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982

Λουκάτος Δημήτρης, «Πασχαλινά και της Άνοιξης»,Φιλιππότης, 1980

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Νίκος Ψιλάκης Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, , εκδ. Καρμάνωρ

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 1 Μαρτίου 2022 : https://www.cretalive.gr/apopseis/martis-einai-kaloperpatihtos-na-nai