Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια…

1886 Monet

Της Ελένης Μπετεινάκη *

«…H Αϊρήνη ήταν η αγαπημένη νεράιδα του Κάτω Μύλου. Λένε πως ήταν η πιο όμορφη, η πιο συνετή και η πιο εργατική απ ‘ όλες όσες ζούσαν σε εκείνο το μοναδικό μέρος. Αερικό, όνομα και πράμα με μακριά καστανά μαλλιά και κατάλευκο δέρμα. Μάτια που όλα τα χρώματα τ΄ ουρανού μπλέκονταν μέσα τους και χείλη στο χρώμα του πετροκέρασου. Μια φορά μόνο μπορούσε κάποιος να τη συναντήσει κι ήταν αμέσως μετά τα μεσάνυχτα της 29^η Φεβρουαρίου κάθε τέσσερα χρόνια, κι αυτό μόνο για μια στιγμή. Όσο χρειαζόταν να αφήσει τα αστροφωτισμένα κουβάρια με τις κόκκινες κι άσπρες κλωστές  στην  βορινή πόρτα του Μύλου  κι όποιος τα έβρισκε θα ΄χε την τύχη με το μέρος του  για τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Εκείνον  τον καιρό  πίστευαν ακόμα στη δύναμη του Μάρτη και λογάριαζαν την 1^η του μέρα σαν τη πρωτοχρονιά… Μια χρονιά λοιπόν δίσεκτη κατέφερε ένας « κουζουλός»  άνδρας , ο κυρ Μαθιός, να ξενυχτήσει περιμένοντας την, κι από τότε κανείς δεν άκουσε πια τη μιλιά του στο χωριό. Άραγε τι να χε συμβεί εκείνο το βράδυ; Να  του την είχαν  πάρει τη φωνή  οι Δρίμες, να φταίγε η Αϊρήνη, να γίνε τίποτε άλλο. Κανείς δεν έμαθε ποτέ… Ο Μαθιός δεν ήξερε γράμματα να τους γράψει τι είδαν τα μάτια του κι όσο κι αν προσπαθούσαν να καταλάβουν με νοήματα το μόνο που κατάφερνε ήταν να τους μπερδεύει περισσότερο. Το πιο παράξενο απ΄ όλα ήταν πως ούτε ήξερε να ζωγραφίζει κι όμως από εκείνη τη βραδιά, στην τσέπη του, είχε πάντα ένα κομμάτι χαρτί πάνω του χαραγμένο με τη μορφή μιας νεράιδας που η ομορφιά της ήταν ασύγκριτη , σου ΄κοβε την ανάσα. Έτσι πίστεψαν πως ίσως να τούτη η  μορφή να ήταν της Αϊρήνης της νεράιδας των ονείρων και της Άνοιξης.  Κι είχε  και δυο κομμάτια κλωστή στην τσέπη του τυλιγμένα σφιχτά, σχεδόν μαυρισμένα από τα χρόνια, που κάποτε έμοιαζαν να ‘ταν κόκκινα και άσπρα. Κάθε χρόνο την τελευταία βραδιά του Φλεβάρη, κι ας μην ήταν δίσεχτος ο χρόνος, μόλις χτυπούσε μεσάνυχτα το μεγάλο ρολόι της Παναγιάς, κατέβαινε  κάτω στον Μύλο και περίμενε με μάτια γεμάτα δάκρυα και αγωνία… Στο χωριό λέγαν πως ήταν νεραϊδοπαρμένος και κανένας δεν του συνοριζόταν, τα παιδιά τον φοβόντουσαν γιατί μόνο κραυγές έβγαιναν από το στόμα του κι όλα τούτα και ακόμα και άλλα  πολύ περισσότερα  γίνανε θρύλος και παραμύθια και μας τα λέγε η γιαγιά μου κάθε φορά σαν πήγαινε να ‘ρθει η Άνοιξη. Να΄χουμε κι εμείς το νου μας να μην απομακρυνόμαστε από κοντά της…να προσέχουμε σαν περνούσαμε από το Μύλο γιατί είχε λέει φανταξά κι ένα τσούρμο αερικά, ειδικά τέτοια μέρα ανήμερα του Μάρτη!...»*

Vincent Van Gogh

Μάρτης λοιπόν...  Πρώτος μήνας της Άνοιξης αλλά και πρώτος μήνας του χρόνου από τον καιρό ακόμα που αυτοκράτορας στη Ρώμη ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας . Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν Martius  από τον Θεό Mars, τον Άρη που ήταν ο θεός του πολέμου. Γιορτάζονταν ακόμα τα Μαρτωνάλια προς τιμήν της θεάς Ήρας της μητέρας του Άρη. Στη γιορτή αυτή οι Ρωμαίες δεσποινίδες περιποιούνταν τις υπηρέτριές τους. Στην αρχαία  Αθήνα ο Μάρτιος αντιστοιχούσε στο μήνα Ανθεστηρίωνα και οι κάτοικοι της Αττικής γιόρταζαν τα Δάσια αφιερωμένα στον Μειλίχιο Δία. Πρόσφεραν αναίμακτες και αιματηρές θυσίες και έκαναν δώρα στα παιδιά.

Στη Δήλο πάλι αυτήν την εποχή γιόρταζαν τα Δήλια, προς τιμήν του Απόλλωνα και οι Αθηναίοι έστελναν αντιπροσωπεία και αθλητές για να πάρουν μέρος στους αγώνες που διοργάνωναν. Η μεγαλύτερη γιορτή ήταν « τα ένα άστει Διονύσια », προς τιμήν του Διόνυσου στη διάρκεια των οποίων ετελούντο και δραματικοί αγώνες με τραγωδίες  και κωμωδίες που παρουσιάζονταν στο θέατρο του Θεού, στη  νότια κλίτη του βράχου της Ακρόπολης.

Ανοιξιάτης, Κλαψομάρτης, Φυτευτής, Παλουκοκαύφτης, Ζίντζος, Νιγρίτης,Βαγγελιώτης,Πεντάγνωμος,Πεντάβουλος,Δίμουρος,Τιναχτοκοφινάς,Πεντάγδαρτος, Ξεροκοφινάς,  Λολομάρτης  είναι μερικές από τις ονομασίες που του έχει αποδώσει ο λαός μας λόγω των άστατων καιρικών συνθηκών και των γιορτών του. Είναι ο μήνας που ξεκινούν οι γιορτές της Άνοιξης . Πολλά τα έθιμα, τα παρατηρήματα , οι συνήθεις και οι δοξασίες για το πρώτο παιδί της Άνοιξης και το τρίτο εγγόνι του χρόνου. Από την τελευταία μέρα του Κουτσοφλέβαρου άρχιζαν οι ετοιμασίες τα παλιά τα χρόνια για να υποδεχτούν τούτον τον άστατο και παράξενο μήνα.

Την τελευταία μέρα του Φλεβάρη λοιπόν η αγροτική οικογένεια της Κρήτης φρόντιζε να καθαρίσει το σπίτι, να σβήσει τη φωτιά και να βγάλει έξω την στάχτη από την παρασιά . Η επόμενη μέρα έπρεπε να βρει το σπιτικό με καινούργια φωτιά και νερό όπως γινόταν και με τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Μια ανύπαντρη κοπελιά ή αν δεν υπήρχε, τότε ένα άλλο μέλος του σπιτιού έπρεπε να πάει πριν ξημερώσει στη βρύση χωρίς να μιλήσει σε κανέναν στο δρόμο και να φέρει το « αμίλητο » νερό του Μάρτη. Την καινούργια φωτιά έπρεπε να ανάψει η μητέρα, εκείνη που είχε και την ουσιαστική φροντίδα της εστίας όλο το χρόνο. Η φωτιά  κατείχε πάντα ξεχωριστή θέση μέσα στην ελληνική οικογένεια και η καινούργια φωτιά του Μάρτη δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ανανέωση και το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση καλύτερη από την προηγούμενη.

Πρωτομαρτιά …Πανηγυρικός ο χαρακτήρας της μέρας αυτής στον τόπο μας. Ξυπνούσαν τα παιδιά πριν ξημερώσει, έκοβαν άνθη και τα σκορπούσαν στα σπίτια. Στα χωριά της Σητείας συνήθιζαν να στρώνουν λουλούδια ακόμα και πάνω στα κρεβάτια. Στη Μεσσαρά πετούσαν έξω από το σπίτι τα σπασμένα σταμνιά και τα σπασμένα πιάτα για να μην τα βρει ο Μάρτης στο σπίτι. Άλλη συνήθεια πολύ διαδεδομένη σ όλη την Κρήτη ήταν το χτύπημα με κλήματα στους ανθρώπους ιδιαίτερα στους αδύναμους. Το κλήμα έπρεπε να έχει τρεις κονδύλους και με κάποιο μαγικό τρόπο πίστευαν ότι κτυπώντας τους  θα ανακτούσαν τις δυνάμεις τους.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδα πίστευαν πως την Πρωτομαρτιά έπεφτε από τον ουρανό το κάρβουνο για να ζεσταθεί η γης κι έτσι να αρχίσουν οι ζέστες.

Μια παράδοση λέει πως αφού τον Μάρτη αρχίζει η καλοκαιρία, ο χειμώνας έπρεπε να διώχνεται καβάλα πάνω σε ένα γάιδαρο και ο λόγος ήταν για τον Φεβρουάριο που ήταν και κουτσός . Σχηματίζονταν τότε μια πομπή από παιδιά που τον συνόδευαν με τενεκεδοκρουσία και τραγούδια με δυνατές φωνές  τραγουδούσαν  :

Όξω κουτσοφλέβαρε, να΄ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια…

Μια άλλη παράδοση τον ήθελε να έχει δυο γυναίκες, εξ αιτίας του άστατου καιρού που επικρατεί σ΄όλη του τη διάρκεια του, μια πολύ όμορφη και φτωχή και μια πολύ άσχημη και πλούσια. Κάθε φορά που σαν κοιμόταν άλλαζε πλευρό και γύριζε από τη μεριά που κοιμόταν η άσχημη, κατσούφιαζε , μαύριζε και σκοταδιαζόταν όλος ο κόσμος. Όταν όμως γύριζε από τη μεριά που ήταν η όμορφη, χαμογελούσε , χαίρονταν  και έλαμπε όλος ο ντουνιάς. Αλλά, τις περισσότερες φορές γύριζε από την άσχημη γιατί αυτή είχε τα χρήματα και έτρεφε και την φτωχή. Λέγεται ακόμη ότι  κάποτε ξεγέλασε τους άλλους μήνες πίνοντας όλο το κρασί από το κοινό τους βαρέλι και αυτοί τον τιμώρησαν παίρνοντας του το προνόμιο να είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου. Έτσι κάθε φορά που θυμάται το κρασί που ήπιε χαμογελάει και τότε ο καιρός είναι ξάστερος, όταν όμως θυμάται την τιμωρία του κλαίει και ο καιρός είναι  βροχερός.

« Μάρτης είναι  χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει…»

Άλλες πάλι παραδόσεις κάνουν λόγο για μια γριά που τιμωρήθηκε όταν θέλησε να κοροϊδέψει τον Μάρτιο, νομίζοντας ότι γλύτωσε αρνιά και κατσίκια από το κρύο και το χιόνι του. Αυτός όμως έκανε τις τελευταίες μέρες του τόσο κακοκαιρία που και η γριά και τα ζώα της πέτρωσαν από το κρύο. Για αυτό και τις μέρες αυτές του Μάρτη τις λένε « μέρες της γριάς», ενώ τις πρώτες σε αρκετά μέρη τις λένε « μερομήνια », μέρες  δηλαδή που μπορούν να γίνουν σχετικές προγνώσεις καιρού για όλο το χρόνο. 

Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια…

Την 1η του Μάρτη  φτιάχνανε οι κοπέλες τη «Μαρτιά» , το «Μαρτάκι»  ή τον «Μάρτη» για να μην τις μαυρίσει ο ήλιος.  Είναι ένα παμπάλαιο έθιμο. Πιστεύεται πως έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και μάλιστα στα Ελευσίνια μυστήρια. Οι μύστες των ελευσίνιων έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό πόδι. Τα παιδιά σήμερα το φορούν στον καρπό και είναι φτιαγμένος  από  άσπρη και κόκκινη κλωστή. Τα προστατεύει από τον ήλιο της Άνοιξης , να μην καούν. Το φτιάχνουν από την προηγούμενη μέρα και το φορούν πριν βγουν από το σπίτι. Σε μερικές περιοχές το έβαζαν  και στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού για να μην σκοντάφτουν ή σαν δαχτυλίδι στο δάκτυλο. Ήταν μια καθαρά γυναικεία  δουλειά και όποιες αναλάμβαναν το πλέξιμο του Μάρτη πρόσεχαν να δουλέψουν μόνο νύχτα, κρυφά, χωρίς να το δει το φως της μέρας. Στη συνέχεια σαν τελείωναν με το πλέξιμο , τις κλωστές αυτές τις αστροέφεγγαν δηλαδή τις άφηναν να εκτεθούν όλη νύχτα  στο φως των άστρων και του φεγγαριού που μέχρι το πρωί να  έχουν αποκτήσει όλες τις μυστικές ιδιότητες για την προστασία αυτού που θα το φορούσε. Μαζί έβαζαν κι ένα πιάτο γεμάτο καρύδια και μέλι  για όλη την οικογένεια να το φάνε πρώτα από οτιδήποτε άλλο το πρωί. Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα και το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές ή στις ρογδιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Το αφήνουν  εκεί για να το πάρουν τα πουλιά και μ΄ αυτό να χτίσουν τη φωλιά τους. Οι λόγοι είναι προφανείς. Τα τριαντάφυλλα είχαν συνήθως κόκκινο χρώμα όπως και οι καρποί της  ρογδιάς δηλαδή το επιθυμητό χρώμα του προσώπου που δηλώνει υγεία και ευεξία. Στα βρέφη μάλιστα έβαζαν επτά μαρτάκια και σε κάποια άλλα μέρη της Ελλάδας , τρία, γιατί τα μωρά είναι πιο ευπαθή στην ηλιακή ακτινοβολία. Και οι παραλλαγές ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή.

Στη Μακεδονία για παράδειγμα αντί κόκκινης κλωστής έβαφαν τον καρπό του αριστερού χεριού με πορφύρα. Το έθιμο αυτό πέρασε και στο Βυζάντιο, μόνο που ο πλούτος εδώ άλλαζε το χρώμα της κόκκινης κλωστής σε χρυσή. Σαν ερχόταν η ώρα να βγάλουν την κλωστή, καλούσαν τους φίλους σε γλέντι και πριν απ  αυτό έκαιγαν την κλωστή σε ένα πιάτο και από το σχήμα της στάχτης μάντευαν το μέλλον. Σε άλλα μέρη το «μαρτάκι» το τύλιγαν σε μια πέτρα ,την έβρεχαν μέσα σε πηγάδι για να είναι η κοπελιά που θα το φορούσε δροσερή ή το έβαζαν στην λαμπάδα της Ανάστασης να καεί.

Τα παρατηρήματα για την 1η μέρα του Μάρτη δεν σταματούσαν εδώ. Στην Αθήνα  για παράδειγμα η μητέρα ή η γιαγιά κρατώντας ένα λευκό ανάβαθο πιάτο με λάδι έβαζε τα παιδιά να κοιτάξουν μέσα το πρόσωπό τους ενώ εκείνη μονολογούσε διάφορες ευχές.  Στη Λέσβο τα κορίτσια κοίταζαν μέσα στις σφίδες ( κιούπια) που υπήρχε λάδι κι έτσι δεν τις έπιανε ο ήλιος. Στα Μέγαρα έχουν έθιμο να γελούν το Μάρτη δηλαδή να πουν ένα ψέμα για να γελάσουν κάποιον. 

Ένα άλλο κακό παρατήρημα που φοβόταν ο λαός μας τις 3  πρώτες μέρες  , τις 3 μεσαίες και τις 3 τελευταίες ή τις 10 πρώτες του Μάρτη ήταν οι Δρίμες , όντα δαιμονικά που κάνουν κακό στα ξύλα, στα ρούχα και στα σώματα. Όσα πανιά πλυθούν τούτες τις μέρες  λιώνουν, όσα ξύλα κοπούν σαπίζουν και γι αυτό αποφεύγουν ολότελα να πλύνουν ρούχα ή αν πρέπει να το κάνουν,  να βάζουν με σα στο νερό ένα πέταλο, γιατί το σίδερο  είναι γιατρικό και αποτρέπει  τα δαιμόνια. Κανένας δεν λουζόταν όλες αυτές τις μέρες  και δεν έπαιρναν το τσεκούρι να κόψουν ξύλα.  Αλλού οι γυναίκες πήγαιναν το πρωί πρωί στην εξοχή και νίβονταν με την δροσιά από τα στάχυα του κριθαριού και τα κουβαλούσαν στο σπίτι . Τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών και ήταν δροσεροί όλο το χρόνο. Στην Αθήνα η κάθε νοικοκυρά  έπαιρνε πρωί πρωί το αμίλητο νερό από το πηγάδι, έβρεχε λίγο γρασίδι και με αυτό δρόσιζε όλους στην οικογένεια  ενώ ακόμα κοιμόντουσαν κι ύστερα ράντιζε και το σπίτι λέγοντας : Ήρθε  ο Μάρτης , ήρθε η γειά σου. Στην Κίσσαμο πάλι οι νοικοκυρές υποδέχονταν τον Μάρτη με « ζαχαροπούλια » δηλαδή γλυκά που είχαν το σχήμα του πουλιού.

Από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της 1ης του Μάρτη είναι αυτό της χελιδόνας. Τα παιδιά παίρνουν ένα καλάθι, το γεμίζουν με φύλλα κισσού και περνούν μέσα από αυτό ένα ραβδί. Στην άκρη του ραβδιού προσαρμόζουν τη χελιδόνα, ένα ξύλο δηλαδή με ομοίωμα πουλιού. Γύρω από τον λαιμό της χελιδόνας υπάρχουν κουδουνάκια, που ηχούν, καθώς κινείται το ραβδί από το οποίο αυτή κρέμεται. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα του Μάρτη ή όπως αλλιώς τα λέμε τα χελιδονίσματα Η νοικοκυρά έπαιρνε λίγα φύλλα κισσού, τα τοποθετούσε στο κοτέτσι για να γεννούν πολλά αυγά οι κότες της και έδινε στα παιδιά ένα- δύο φρέσκα κι εκείνα πήγαιναν στο επόμενο σπίτι. Ο κισσός είναι σύμβολο αειθαλούς βλάστησης και θεωρείται μέσο ικανό να μεταδώσει την θαλερότητα και γονιμότητα στις κότες αλλά και σε άλλα ζώα.  Αν η κυρά του σπιτιού δεν έδινε τίποτα στα παιδιά την κορόιδευαν ή την απειλούσαν. Σε πολλές περιοχές τα χελιδονίσματα τραγουδιούνται και την 21η Μαρτίου που είναι η επίσημη ημέρα της Άνοιξης λόγω της εαρινής ισημερίας.

Φέτος στις 3 Μαρτίου γιορτάζουμε την Τσικνοπέμπτη. Είναι η Πέμπτη της Κρεατινής, η μέρα που ο καθένας και ο πιο φτωχός « θα τσικνίσει στη γωνιά του» και έτσι η μυρωδιά να απλωθεί παντού. Όλοι οι συγγενείς πρέπει να μαζευτούν το βράδυ και να μαγειρέψουν στο ίδιο σπίτι. Κι ύστερα θα αρχίσουν τα μασκαρέματα και θα ξεχυθούν στους δρόμους …

Προχωρώντας στο ημερολόγιο μας σταματάμε στις  9 του Μάρτη. Ημέρα αφιερωμένη στα Άγιους Σαράντα. Ο αριθμός Σαράντα είναι ιερός στη συνείδηση του λαού μας. Συνηθιζόταν  να τρώνε εκείνη την ημέρα οι σαραντόπιτες, δηλαδή πίτες με 40 φύλλα ή 40 τηγανίτες ή φαγητά από 40 ειδών χόρτα ή όσπρια που τα μοιράζουν για την ψυχή των ζωντανών.

« Σαράντα φας, σαράντα πιείς, σαράντα δώσε για την ψυχή »

Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας συνήθιζαν να καίνε τα σκουπίδια και να πηδούν τη φωτιά για να κάψουν τους ψύλλους και τα φίδια. Στη Μεσσημβρία πάλι τα κορίτσια κεντούσαν με σαράντα κλωστές, οι άνδρες έπιναν σαράντα ποτά, κερνούσαν άλλα σαράντα και έλεγαν και σαράντα ψέματα… Στη Σητεία φύτευαν δέντρα, κλήματα και λουλούδια γιατί πίστευαν πως μόνο τούτη τη μέρα πιάνουν. Τότε αποκόβουν και τα αρνιά. Στην Θράκη και την Κρήτη σπέρνουν βασιλικό για να γίνει φουντωτός και σαραντάκλωνος. Στα Φάρασα της Καππαδοκίας τρώγανε ζοχό για να μην τους ακουμπούν τα φίδια και οι σαύρες.

Σ΄όλη σχεδόν την Κρήτη συνήθιζαν την ημέρα των Αγίων Σαράντα να λειτουργούν τον μεταξόσπορο στην εκκλησιά ή να τον σαραντίζουν. Στην Μεσαρά έπαιρναν νερό από 40 κύματα και το διατηρούσαν όλο το χρόνο σε ένα μπουκάλι. Το χρησιμοποιούσαν για να ραντίσουν τους κήπους και να μεγαλώνουν τα φυτά πιο γρήγορα. Οι  Άγιοι Σαράντα είναι οι αμπελουργοί της λαϊκής παράδοσης. Είναι νέοι, γεροδεμένοι, ,με λεπτά χαρακτηριστικά και ευγενικές φυσιογνωμίες. Είναι γνωστός ο μύθος που θέλει τον γέροντα γεωργό να μην πηγαίνει στην εκκλησία την ημέρα της γιορτή τους αλλά στο αμπέλι του προκειμένου να το σκάψει. Αδύναμος όμως από τα χρόνια είναι αδύνατο να κάνει καμία δουλειά και τότε εμφανίζονται από το πουθενά σαράντα παλικάρια που σκάβουν, σκαλίζουν και περιποιούνται το χωράφι του που όταν πια φτάνει το καλοκαίρι αποδίδει τους καλύτερους  καρπούς. Αυτό γινόταν για δύο συνεχόμενα χρόνια. Τον τρίτο χρόνο ο γέρος πονηρά σκεπτόμενος πηγαίνει  πάλι στις 9 του Μάρτη στο χωράφι του και …περιμένει. Τότε εμφανίζονται τα παλικάρια μόνο που τούτη τη φορά τον κάνανε μαύρο στα πλευρά και ξερίζωσαν το αμπέλι κι  ο λόγος ήταν η πονηράδα και η εξαπάτηση τους από τον γέρο.

Άλλη μεγάλη γιορτή είναι η μέρα του Ευαγγελισμού. Διπλή γιορτή, θρησκευτική  και εθνική. 25η Μαρτίου, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου που ταυτίζεται στη λαϊκή συνείδηση με την τελική επικράτηση της  άνοιξης. Επίσης είναι η μέρα που καθιερώθηκε να γιορτάζεται σαν επέτειος κήρυξης της επανάστασης του 1821. Οι δοξασίες και οι παραδόσεις  θέλουν να τρώνε τούτη την μέρα οι άνθρωποι κι ας είναι μέσα στη Σαρακοστή η γιορτή, ψάρι απ΄ άκρη σ΄ άκρη σ όλη την Ελλάδα. Πίστευαν επίσης πως την ώρα που ανοίγουν οι ουρανοί και ακούγεται από τον άγγελο το Χαίρε της Παναγιάς  τα δέντρα σκύβουν και προσκυνούν τη γη που θα δεχθεί τον Υιό του Θεού. Τα φυτά πάλι αποχαιρετούν με το σπόρο τους τη μάνα γη που τους τον φυλούσε από το φθινόπωρο για  όλο τον χειμώνα και αρχίζουν δειλά δειλά να μεγαλώνουν. Και οι κοπελιές μαθαίνουν κείνη τη  στιγμή τι μπορεί να τους συμβεί και μπορούν να μάθουν ποιος θα ΄ναι ο άνδρας που θα τις παντρευτεί κι αν δεν το καταφέρουν εκείνη την ώρα , αν βάλουν ένα κομμάτι ψωμί κάτω από το μαξιλάρι τους τότε εκείνος θα έρθει να το πάρει και θα τον  δουν στο  όνειρό τους.

Την μέρα τούτη τα ανδρόγυνα πρέπει πολύ να προσέχουν γιατί  είναι μεγάλη αμαρτία να πιάσει η γυναίκα παιδί. Είναι η μέρα του Θεού και το παιδί που γεννιέται τα Χριστούγεννα και έχει γίνει ή σύλληψή του τούτη την μέρα, δεν προκόβει. Ειδικά στην Κρήτη πιστεύεται πως οι καλικάντζαροι δεν είναι μόνο τα γνωστά μαυριδερά πειραχτήρια αλλά και τα παιδιά που είχαν την τύχη να γεννηθούν την ώρα που γεννήθηκε ο Χριστός στις 25 του Δεκέμβρη , εκτός και να η σύλληψη γινόταν στις 24 ή στις 26 του Μάρτη. Τότε το παιδί δεν κινδύνευε…

Τέλος επειδή όπως λέει ο σοφός λαός , ο Μάρτης ποτέ δεν λείπει από την Σαρακοστή ας θυμηθούμε τα έθιμα της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς και της Καθαρής Δευτέρας με την περίφημη Κυρά Σαρακοστή. Μια γυναικεία φιγούρα που φτιάχνεται από ζυμάρι  (αλάτι – αλεύρι και νερό ) που δεν έχει στόμα για να μην μιλάει και να κουτσομπολεύει όλες τις μέρες που κρατούσε η νηστεία μέχρι  το Πάσχα. Έχει επτά πόδια όσες και οι εβδομάδες μέχρι το Μεγάλο Σάββατο. Τα χέρια της είναι σταυρωμένα σαν να προσεύχεται και η ποδιά της γεμάτη με νηστίσιμα φαγητά. Τα πιο παλιά χρόνια την κρεμούσαν στο ταβάνι ή δίπλα στο εικονοστάσι και χρησίμευε σαν ημερολόγιο.

Όσο για την Καθαρή Δευτέρα που φέτος είναι στις 14 Μαρτίου ας θυμηθούμε τα λόγια ενός σπουδαίου  λαογράφου για το έθιμο του Χαρταετού,του Δημήτρη Λουκάτου :

« …Όποιος δεν έπαιξε ποτέ του χαρταετό, δεν κοίταξε όσο χρειάζεται ψηλά. Όποιος δεν ένοιωσε την αντίσταση του μεγάλου σπάγκου, δεν εκατάλαβε την δύναμη του αέρα. Κι όποιος δεν εφώναξε με την ευθύνη και την πρωτοβουλία του παιδιού που βλέπει να κινδυνεύει στο ψηλό μετεώρισμά του ο αετός, δεν ένοιωσε τη χαρά του να τα βγάζεις πέρα μόνος σου με τη Φύση… »

Καλό μήνα !

ΠΗΓΕΣ :

*»Νεράιδες, Ξωτικά και …παραμύθια», Συλ. Παραμυθιών, Ελένη Μπετεινάκη, 2016

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, Κυριακίδου – Νέστορος  Άλκη, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ

« Πασχαλινά και της Άνοιξης»,Λουκάτος Δημήτρης, 1980

δημοσιεύτηκε στις 1 Μαρτίου 2016 στο cretalive.gr :http://www.cretalive.gr/opinions

...Και τα «Παραμύθια του Σαββάτου» γέμισαν με νεροϊστορίες!

Έτσι λοιπόν γέμισε παιδιά, μεγάλους και ιστορίες  το περασμένο Σάββατο στις 27 Φεβρουαρίου 2016, στις 12.00, το βιβλιοπωλείο "Δοκιμάκης"…

Κι ήταν αφορμή ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε :

«Τα κάναμε θάλασσα… (τα παραμύθια)». Ένα βιβλίο που έγραψαν άνθρωποι που λατρεύουν τα παραμύθια. 15 νέοι συγγραφείς που ανταμώσανε πριν λίγους μήνες σε ένα πανέμορφο νησί και το αποτέλεσμα της δουλειάς τους έγινε… βιβλίο!

Κι ακούστηκαν  3 ιστορίες και 2 ποιήματα.

Η Δήμητρα Καμπέλη διάβασε το ποίημα της Κλειώς Παπουτσάκη :Το γλυκό μας το νεράκι και την ιστορία της: «Που πας Σαχέντ; ».

Η Μαρία Μελεσσανάκη διάβασε τη δική της ιστορία «Μια χελώνα μια φορά »,

και η Ελένη Μπετεινάκη αφηγήθηκε τη δική της: «Το ταξίδι μιας χιονονιφάδας».

Η εκδήλωση έκλεισε με την μικρή Μελίνα που διάβασε με τρόπο ξεχωριστό το ποίημα της Ελένης Συλιβάνη :Ποιός έκρυψε το νερό!

Και οι διοργανωτές αναφέρουν:

 «…Κι είναι όλα τα Παραμύθια της συλλογής ξεχωριστά ...κι εμείς χαρήκαμε πολύ για αυτήν την έκδοση, όλοι μας, παρόντες και απόντες λόγω απόστασης , όσοι γράψαμε για να βγει τούτο το αποτέλεσμα. Μα πιο πολύ χαρήκαμε που τούτο το βιβλίο, σας το κάνουμε ΔΩΡΟ αφού διανέμεται ΔΩΡΕΑΝ από το «Νήσων Περίπλους», Δίκτυο Αναπτυξιακών Εταιριών Νησιώτικης Ελλάδας.

Το βιβλίο χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης ΕΓΤΑΑ).

Άλλο ένα ξεχωριστό Σαββατιάτικο πρωινό με κέφι, χαρά, παραμύθια, φαντασία και αγάπη μπόλικη!

Ίσαμε την άλλη φορά!...»

29η Φεβρουαρίου… Μία μέρα με τα πιο παράξενα έθιμα!

Μια μέρα ασυνήθιστη, παράξενη ….περίσσια! Γεμάτη παρατηρήματα, δεισιδαιμονίες , έθιμα και παράξενες προλήψεις.  Κι όμως είναι μια μέρα σαν όλες τις άλλες μόνο που την «συναντάμε » κάθε τέσσερα χρόνια!

Η λέξη δίσεκτο από ορθογραφική παρανόηση παραπέμπει στο «δυσοίωνο» – λόγω του αρχικού δισ- που συγχέεται με το φοβερό και τρομερό δυσ- (δυστυχία, δυσκολία, δυστοκία) 

Κι εμπήκε χρόνος δίσεκτος και μήνες οργισμένοι

κι' έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν

( Του νεκρού αδελφού, δημοτικό τραγούδι)

Κι έχει γιορτή  ο Άγιος Κασσιανός που η παράδοση θέλει να  είναι τούτη η μέρα αφιερωμένη στους τεμπέληδες. Η ιστορία λέει πως πήγε κάποτε ο άγιος  και παραπονέθηκε στον Θεό γιατί δεν πρόσφεραν και σ’ αυτόν οι άνθρωποι τάματα και άλλες προσφορές όπως κάνανε ας πούμε στον Άγιο Νικόλαο. Ο Θεός κάλεσε τον  άγιο των θαλασσών να τον ρωτήσει τα συμβάντα κι εκείνος έφτασε βρεγμένος και ταλαιπωρημένος στην προσπάθειά του να βοηθήσει αυτούς που κινδύνευαν . Ο Κασσιάνος ήταν ντυμένος στα χρυσά και απολάμβανε τη θαλπωρή του παραδείσου. Τους είδε και τους δύο και κατάλαβε γιατί οι άνθρωποι τιμούσαν μόνο τον Άγιο Νικόλαο. Επέπληξε τότε τον Κασσιανό και όρισε να γιορτάζεται κάθε τέσσερα χρόνια για την οκνηρία του.

Και λένε πως τούτη τη μέρα τα ζευγάρια δεν κάνει να παντρεύονται ωστόσο ένα έθιμο πολύ διαδεδομένο στην Σκωτία και την Ιρλανδία αφήνει άφωνους τους περισσότερους που πιστεύουν σε προλήψεις και παρατηρήματα.  Η 29η Φεβρουαρίου είναι η μόνη μέρα που οι γυναίκες μπορούν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους και να ζητήσουν σε γάμο των άντρα των ονείρων τους.

Τούτη η παράδοση ψέματα  να ΄ν αι ή αλήθεια , όπως λένε στα παραμύθια, έχει τις ρίζες της στην Σκωτία του 1288 : Η Βασίλισσα Μαργαρίτα επέβαλε με νόμο αυτή τη δυνατότητα των γυναικών να προτείνουν γάμο στον άνδρα, ο οποίος μάλιστα αν αρνηθεί οφείλει να πληρώσει πρόστιμο που μπορεί να ξεκινά από ένα φιλί και να φτάνει σε ένα μεταξωτό φόρεμα ή μεγάλο χρηματικό ποσό. Αργότερα  επεκτάθηκε στην Γαλλία, την Ιταλία και (το 1600) στην Αγγλία, ενώ το βρίσκουμε και στο Μόντρεαλ του 1920.

«Στην Ιρλανδία η παράδοση αυτή διατηρείται μέχρι σήμερα. Οι Ιρλανδοί όμως υποστηρίζουν πως οι ρίζες αυτού του παράξενου εθίμου βρίσκονται γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ. όταν η Αγία Bridget απαίτησε από τον Άγιο Patrick να δώσει στις γυναίκες μία μέρα κατά την οποία θα μπορούν να ζητούν εκείνες σε γάμο τον άντρα που θέλουν. Αρχικά ο Άγιος Patrick σκέφτηκε μία φορά κάθε 7 χρόνια, αλλά η Αγία Bridget του είπε κλαίγοντας πως δεν μπορεί να γυρίσει και να ανακοινώσει στις γυναίκες αυτή τη φρικτή πρόταση και ζήτησε μία φορά κάθε τέσσερα χρόνια. Ο Άγιος Patrick δέχτηκε και τότε εκείνη εκμεταλλευόμενη το δικαίωμα αυτό ζήτησε τον ίδιο σε γάμο. Όταν εκείνος αρνήθηκε, για να απαλύνει τον πόνο της τη φίλησε και της χάρισε ένα μεταξωτό φόρεμα. Έτσι γεννήθηκε αυτό το ιδιαίτερο έθιμο που κρατά μέχρι σήμερα. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Δανία, η παράδοση απαιτεί από τον άντρα αν αρνηθεί, να χαρίσει στη γυναίκα 12 ζευγάρια γάντια για να μπορεί να κρύψει την απουσία του πολυπόθητου δαχτυλιδιού. Στη Φιλανδία δε, ο άντρας αν αρνηθεί οφείλει να αγοράσει στη γυναίκα το ύφασμα για να φτιάξει εκείνη μια φούστα.Ο μύθος όμως προκύπτει και από την ιδιαιτερότητα που έτσι κι αλλιώς φέρει η 29η Φεβρουαρίου. Στο δίκαιο του Ηνωμένου Βασιλείου η μέρα αυτή δεν είχε καμία νομική αναγνώριση. Θεώρησαν λοιπόν οι γυναίκες πως την ίδια μέρα δεν ισχύουν ούτε οι παραδόσεις, και συνεπώς ούτε η παράδοση που απαιτεί ο άνδρας να κάνει την πρόταση. Επιπλέον, η 29η Φεβρουαρίου είναι η μέρα που «διορθώνει» το κενό και την ανακολουθία ανάμεσα στο ημερολογιακό έτος των 365 ημερών και τον πραγματικό χρόνο στον οποίο η γη ολοκληρώνει τον κύκλο της γύρω από τον ήλιο (365 ημέρες και 6 ώρες). Έτσι οι γυναίκες που φοβούνταν «μήπως μείνουν στο ράφι» εκμεταλλεύτηκαν τη μέρα για να ζητήσουν τον καλό τους σε γάμο, αν και ακούγεται κάπως σαν μέρα της απελπισίας.»*

Στο παραπάνω έθιμο και την ιδιαιτερότητα αυτής της ημέρας στηρίχτηκε και η ταινία «Leap Year» με τους Matthew Goode και την Amy Adams  που βγήκε στους κινηματογράφους  το 2010

Δείτε εδώ : https://www.youtube.com/watch?v=y9jS6a7rIVQ

 

Τέλος  σε τούτη την ημέρα έχει τις ρίζες της ο Τζόκερ που υπάρχει στις τράπουλες !

Κάποιο ιστορικοί πιστεύουν πως  τα 52 χαρτιά της τράπουλας αποτελούν την εξέλιξη ενός ετήσιου ημερολογίου (ανά εβδομάδα) που χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι. Οι 52 κάρτες συμπλήρωναν ένα ημερολογιακό έτος. Το 53^ο φύλλο, ο Τζόκερ εκπροσωπούσε την 366η ημέρα του δίσεκτου έτους και κάλυπτε τον μονό αριθμό των 365 ημερών.

ΠΗΓΕΣ:

*Μηχανή του χρόνου,

huffingtonpost.gr

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/ Ελένη Μπετεινάκη

Wikipedia.org

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr :http://www.cretalive.gr/history