Το παραμύθι της βροχής

Πέμπτη 30 Απριλίου 2015

O Μάιος μας έφτασε… Τώρα Μαγιά, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι…



Tης Ελένης Μπετεινάκη*

Ο θρύλος θέλει τούτο το μήνα να είναι γεμάτος μάγια , έρωτα, πλάνη, μυστικά, αντιθέσεις και… χωρισμούς. Λούλουδος, Καλομηνάς , Τριανταφυλλάς, Πράσινος,Χρυσομάης και Κερασάρης τα προσωνύμια του. Το όνομα του έχει ένα « κακό» για τις ανθρώπινες αδυναμίες.  Συνηχεί με τη μαγεία κι είναι ευνοϊκός πολύ σ΄αυτήν. Ιδιαίτερα την πρώτη του μέρα, τα μάγια πιάνουν  και οι προφυλάξεις πρέπει να είναι ακαριαίες. Στην Κρήτη ιδιαίτερα στα μέρη τα Ανατολικά λέγανε πως  μουτζουρώναμε τα παιδιά τους με κατράμι πάνω από τα φρύδια και ένα σταυρό  στο πορτομάγουλο της πόρτας  για να μη πιάνει το σπίτι μάτι ή  ράβανε στο ρούχο του μικρού παιδιού, ένα σκόρδο, ή ένα γαρίφαλο .Είναι ο μήνας της μέθης και των αισθήσεων, της βλάστησης και της δροσιάς, ο καβαλάρης που κουβαλά το Μαγιοβότανο  και το Μαγιόξυλο, που πλανά κι εγκαταλείπει,  που ό,τι ανθεί και καρποφορεί η φύση, δεν πρέπει κανείς να το δοκιμάσει.

Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου, ο τρίτος γιός της Άνοιξης  που αντιστοιχεί με τον αρχαίο μήνα Θαργηλιώνα  και  τον γιόρταζαν  με τα περίφημα Ανθεοφόρια. Ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα και στην  κόρης της Περσεφόνη που σύμφωνα με τον μύθο ήταν ο μήνας που ανέβαινε στη γη από τον Άδη να δει τη μάννα της και να μείνει κοντά της μέχρι τον χειμώνα. Μα και στην αρχαία Ρώμη, γίνονταν γιορτές που τις έλεγαν "ροσύλλια". Οι Ρωμαίοι στόλιζαν τους τάφους των προγόνων τους με τριαντάφυλλα. Την γιορτή αυτή την κράτησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες και την ονόμαζαν ροδισμό.
Ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια).Το όνομα Μάγια προήλθε από την ελληνική λέξη Μαία (που σημαίνει τροφός και μητέρα) τη μητέρα του Ερμή, που ήταν προσωποποίηση της γόνιμης Μάνας-Γης.
Μάιος λοιπόν, το ξεκίνημα της νέας ζωής. Κι όμως δεν παντρεύεται  κανείς αυτόν τον μήνα, εκτός από τους …γάιδαρους και τους βασιλιάδες. Όποιος ενωθεί με τα δεσμά του γάμου μπορεί να μην στεριώσει, γιατί ο μήνας αυτός είναι άρρηκτα δεμένος με ανεξέλεγκτες δράσεις βλαπτικών ενεργειών που σχετίζονται με τον θάνατο.

Παρατηρήματα, έθιμα και χίλιες δυο προλήψεις έχουν συνδεθεί με τον Μάη…

«…Από το πρωί της Πρωτομαγιάς εύθυμες συντροφιές από νέους, που ονομάζονταν Μαήδες, πήγαιναν στα δάση ,όπου έκοβαν ένα δέντρο ή ένα κλαδί που το ονόμαζαν Μαγιόξυλο. Έστηναν το σύμβολο αυτό σε ένα πλάτωμα και γύρω του χόρευαν και τραγουδούσαν τραγούδια με τολμηρό περιεχόμενο. Στη συνέχεια έστεφαν μια κοπέλα «βασίλισσα του Μάη » και την πάντρευαν με έναν νέο που μια άλλη συντροφιά τον είχε στέψει « βασιλιά». Γύρω από το ανθοστεφανωμένο ζευγάρι παρασταίνονταν θεατρικά και τραγούδια με ερωτικά θέματα…» *

Πρώτα  από όλα προσέχουν να μην φυτεύουν τίποτα. Ειδικά το φύτευμα ή μεταφύτευμα των βασιλικών  που είναι  βοτάνι μυριστικό και  στολίζει αυλές και τάφους. Πίστευαν πως  τα πνεύματα και οι ψυχές των ανθρώπων επιστρέφουν στη γη  και ανοίγοντας λάκκους είναι  σαν να τις ανασκαλεύουν. Δεν αγόραζαν ποτέ ζώα για την εργασία τους τον Μάιο.
Κόβουν και μαζεύουν  μόνο βότανα, 40 στον αριθμό , που τους προστατεύουν από τα μάγια. Απήγανος, χαμομήλι, άνθη μολόχας, χόρτα , άνηθος, μαρούλι, γαλατσίδα, αρωματικά φυτά   κι έτσι φτιάχνουν ή έφτιαχναν  τον « Μαγιολύτη ή μαγιοδέντρι ή σαρανταβότανο»   που ήταν εθιμικό παρασκεύασμα  και  προσφερόταν σε όλη την αγροτική οικογένεια μαζί με αμύγδαλα, μέλι και γάλα σε μικρές ποσότητες .Το έφτιαχναν  από την προηγούμενη μέρα, το αστροφέγγιζαν και το έπιναν πρωί πρωί κι έτσι όλα τα κακά παραμερίζονταν .
Καμιά κοπέλα δεν αρχινούσε καινούργιο κέντημα , πλεκτό ή υφαντό γιατί δεν θα το χρησιμοποιούσε σε χαρές αλλά σε λύπες. Ούτε φορέματα ή καινούργια ρούχα δεν αρχινούσαν καθ όλη την διάρκεια του μήνα…
Πρωτομαγιά… μέρα γιορτής, της βλάστησης, των λουλουδιών, της φύσης. Μέρα που η φύση ξαναγεννιέται κι όλα θα πρέπει να ανανεωθούν. Τα παλαιότερα χρόνια από το προηγούμενο βράδυ άδειαζαν όλα τα αγγεία από το νερό και το πρωί πριν καλά καλά ξημερώσει, τα κορίτσια έπαιρναν τις στάμνες τους , πήγαιναν στις βρύσες και αφού τις άλειφαν με βούτυρο και τις στόλιζαν με λουλούδια , έπαιρναν το νερό και το έφερναν σπίτι. Αν υπήρχε κοντά θάλασσα τότε έπρεπε να πάνε και βρουν μια πέτρα τη μαλλιαρή, πρωί πριν βγει ο ήλιος και να τη φέρουν σπίτι που θα ΄ταν σαν να έβαζαν μέσα την ευτυχία. Την τοποθετούσαν κάτω από το κρεβάτι για να φύγουν όλοι οι ψύλλοι . Ράντιζαν το σπίτι με ένα κλαδί  χλωρό βουτώντας το σε  θαλασσινό νερό και τα κεφάλια των μικρών παιδιών που δήλωνε την γονιμότητα και τη βλάστηση. Το προηγούμενο βράδυ, επειδή όλα τα έθιμα της ημέρας αποσκοπούν στο μαγικό διώξιμο φιδιών, ποντικών και άλλων ενοχλητικών ζωυφίων αλλά και σε μαντέματα, έμπαιναν στους κήπους μικρά παιδιά και χτυπούσαν με χάλκινα μαγειρικά σκεύη δυνατά, κι έτσι όλα τα « έχνη» χάνονταν. Μέρα που όλοι φτιάχνουν στεφάνια  από λουλούδια του αγρού κι έτσι να μεταφερθεί στο σπίτι όλη η δροσιά και η δύναμη της γης. Η προετοιμασία για το στεφάνι του Μάη ξεκινούσε κι αυτή,  τα παλιότερα χρόνια,από την προηγούμενη ημέρα. Έπρεπε να το βρει το ξημέρωμα κρεμασμένο μόνο στην ξύλινη πόρτα – εξώπορτα, που δήλωνε την ζεστασιά του σπιτιού, και να χει πάνω του όλη τη νυχτερινή δροσιά, πριν ακόμα βγει ο ήλιος κι αρχίσει να ζεσταίνει.
Το στεφάνι με τούτα τα λουλούδια έχει και αυτό τους συμβολισμούς του.  Στολίζουμε τις πόρτες των σπιτιών και το έθιμο έρχεται από τα πολύ παλιά χρόνια και συμβολίζει την υποδοχή της δύναμης της φύσης στο σπιτικό. Φτιάχνεται σε κύκλο που θεωρείται απόλυτο και  τέλειο σχήμα που χωράει αυτό που θέλει να απομονώσει .Ο κύκλος προστατεύει από κακόβουλες δυνάμεις. Το στεφάνι καλύπτει  και προστατεύει το κεφάλι που είναι το πιο ευαίσθητο ανθρώπινο μέλος και κέντρο της νόησης. Κρεμιέται στην πόρτα του σπιτιού  κι έτσι μέσα σ αυτό εισχωρούν μόνο τα καλά και καίγεται στις φωτιές του αϊ Γιαννιού στις 23 του Ιούνη.Σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά.
Ένα κλαδί ελιάς δηλώνει  την αγάπη, συμβολίζει  την οικογένεια  και την φιλία. Ένα κλαδί με αγκάθια προστατεύει  από το κακό κάθε σπίτι. Το σκόρδο , σύμβολο αποτροπής και προστασίας από το κακό μάτι είναι εκεί. Το καρπισμένο στάχυ συμβολίζει την καρποφορία της γης .Τα λουλούδια της εξοχής συμβολίζουν την αναγέννηση της φύσης και την απομάκρυνση των πνευμάτων.
Κάθε τόπος έχει και τα δικά του έθιμα για την κατασκευή του. Στα περισσότερα νησιά τα στεφάνια πλέκονται από λουλούδια και τσουκνίδες, σκόρδα και κορφές από κριθάρι. Αλλού βάζουν κλωνάρια μόνο της ελιάς ή φύλλα από μαύρη συκιά . Ή παπαρούνες , μαχαιρίδες κι ότι πρασινάδα βρουν στον αγρό για να’ χει ευφορία το σπίτι τους και τα χωράφια τους.
Το μαγιοστέφανο, φτιάχνεται από εφτά ειδών λουλούδια και έχει δύναμη μαγική και αποτροπιαστική.
Για να πιάσουν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές παλιότερα, το μαγιάτικο στεφάνι έπρεπε να γίνεται από συγκεκριμένα λουλούδια:
Ανθισμένο σπίτι: Tραντάφυλλα, γαρούφαλα, βιόλες, πασκαλιές και  γεράνια.
Ευτυχία του σπιτιού: Kλωνάρια ανθισμένα από αγιόκλημα και από ελιά.
Γεμάτο σπίτι: Στάχια και λουλούδια του κάμπου, όπως μαργαρίτες, παπαρούνες.
Για τη γλωσσοφαγιά: Μια κουκιά (φυτό) με τις ρίζες και τους καρπούς της.
Για την αγάπη των κοριτσιών του σπιτιού: ‘Eνα κλωνάρι λυγαριά.
Για το μάτι:  Eνα κεφάλι σκόρδο, κρεμασμένο στη μέση στο στεφάνι για να φαίνεται.
Αλλά και πολλά βότανα και φυτά τούτη την μέρα αποκτούν θαυμαστές ιδιότητες. Για παράδειγμα ένα φυτό με αγκαθωτά φύλλα, ο γνωστός ανοιχτομάτης ή γουρλομάτης, όποιος το κρατήσει θα γίνει πιο έξυπνος , πιο γερός και πιο τυχερός. Αν πάλι κρατήσουν ένα κλαδί λυγαριάς τότε θα γίνουν πιο ευλύγιστοι. Και όποιος αγκαλιάζει ένα τέτοιο δέντρο ζει περισσότερα χρόνια. Μαγική δύναμη την ημέρα της Πρωτομαγιάς έχει και το νερό της βροχής. Αν βρέχονταν εκείνη την ημέρα τα μαλλιά των γυναικών θα γίνονταν πιο φουντωτά και μακριά. Μάλιστα μάζευαν το νερό της βροχής, αν τύχει κι έβρεχε και αφού επιδίωκαν να μαλώσουν με κάποια από τις γειτόνισσές τους έφτιαχναν ύστερα ξύδι ποιου ήταν πολύ δυνατό.
Στο καλαντάρι ακολουθεί  στις 3 του Μάη η γιορτή της  Αγίας Μαύρας που θεωρείται αποφράδα μέρα και δεν κάνουν  καμιά δουλειά για να μην γεμίσει το σπίτι «μαύρες» δηλαδή κατσαρίδες. Στη παλιά Αθήνα οι νοικοκυρές δεν τολμούσαν να πιάσουν βελόνα για να μην βγάλουν σπυριά που επίσης ονομάζουν μαύρες. Δεν κόβουν ρούχο, δεν λευκαίνουν πανιά, δεν πάνε στο χωράφι γιατί αυτό  γεμίζει με μαύρα ζουζούνια και δεν καταπιάνονται με τις ελιές στο λιοτριβειό γιατί θα γίνει μαύρο το λάδι. Ακολουθεί η γιορτή της Αγίας Ειρήνης στις 6 του μήνα και στις 8  η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Χαλαζιά  που τον τιμούν γιατί φοβούνται μήπως ο άγιος θυμώσει και τους στείλει βροχή ή χαλάζι που θα καταστρέψει τα σπαρτά .Την άλλη μέρα του Αγίου Χριστόφορου πάλι κανείς δεν δουλεύει στον αγρό. Ο φόβος μιας ξαφνικής μπόρας ήταν τόσο μεγάλος που λένε πως τα παλιά τα χρόνια όταν ήταν στα μέρη μας οι Τούρκοι , ακόμα και αυτοί ρωτούσαν πότε γιόρταζε τούτος ο άγιος για να μην δουλέψουν την ημέρα του.

Και σαν βασική γιορτή του μήνα είναι αυτή των Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 του Μάη. Συμπίπτει ακριβώς με την μετάβαση από την άνοιξη στο καλοκαίρι και είναι μια μέρα που έκαναν προβλέψεις για τον καιρό. Αν έβρεχε και βροντούσε τότε τα περισσότερα από τα φρούτα που γίνονταν  πάνω στα δέντρα θα σκουλήκιαζαν. Τα αχλάδια που στην Κρήτη τα ονομάζουν « μαγιάπιδα », είναι η μέρα που δοκιμάζονται να δουν αν είναι ώριμα. Το έθιμο θέλει η δοκιμή αυτή να γίνεται από γυναίκα και μάλιστα κυοφορούσα για να καρπίσει περισσότερο και το δέντρο. Η παράδοση θέλει την Αγία Ελένη να ανακαλύπτει τον Σταυρό του Χριστού οδηγούμενη από την μυρωδιά του βασιλικού , για τούτο, το φυτό έχει την τιμητική του και μ αυτό στολίζονται όλες οι εικόνες που φέρουν την μορφή των δύο  ισαποστόλων. Σ όλη την Ελλάδα γίνονται πολλά πανηγύρια με έθιμο της ημέρας την τελετή των Αναστεναρίων.

«…Ίσα ίσα που ΄χε ανέβει ο ήλιος ένα καντάρι κι όλα τα είχαμε ετοιμάσει από βραδύς. Τα κλήματα είχαν πλεχτεί σε έναν  πελώριο κύκλο τυλιγμένο με εφημερίδες και δεμένο με σπάγκο καλά, να μην ξεφεύγει τίποτα. Μας  έδινε η μάνα δυο τρεις βελόνες σακοράφες να μην τσιμπιόμαστε, κλωστή χονδρή και μια λεπτή ζακέτα για την πρωινή δροσιά του κάμπου και η αναζήτηση ξεκινούσε. Κι όπως κατεβαίναμε, τρέχοντας, μύριζε όλος ο τόπος εκείνη την πικρή μυρωδιά της μαργαρίτας και ψάχναμε και μαζεύαμε  μόνο  αυτές που δεν τις είχανε τρυγήσει  οι μέλισσες, κι ήταν το χρώμα τους  ήταν έντονο κίτρινο. Τις κόβαμε στην άκρη άκρη του κοτσανιού και τις περνάγαμε με την βελόνα μέσα στην κλωστή, φτιάχνοντας μακριές γιρλάντες – κολαϊνες – τις λέγαμε στο χωριό. Κι άρχιζαν οι αγώνες μεταξύ μας, ποιος θα μαζέψει τις πιο πολλές, τις πιο μεγάλες, ποιος θα φτιάξει πιο γρήγορα την γιρλάντα του και ποιο στεφάνι θα είναι το πιο όμορφο. Ο κάμπος είχε γεμίσει χρώμα. Μαργαρίτες, μαχαιρίδες και παπαρούνες παντού. Άραγε  να έφταιγε ό ήλιος ή η δική  μου μόνο φαντασία…Νόμιζα πως εκεί κάτω στην άκρη του κάμπου, ήταν  μια γυναίκα με ξέπλεκα μακριά μαλλιά. Το φόρεμα της ολόλευκο  κι ανέμιζε με το φύσημα του αέρα όπως και τα μαλλιά της. Κάθε φορά, κάθε χρόνο την συναντούσαμε εκεί,  και την άλλη στιγμή χάνονταν κι έτρεχα με όση δύναμη είχαν τα μικρά , κοριτσίστικα πόδια μου να προλάβω, να δω από κοντά τούτη τη μορφή. Το μόνο που έβρισκα, σαν έφτανα ήταν, μικρές κατακόκκινες παπαρούνες  και χόρτα παραμερισμένα που έδειχναν το πέρασμα άνθρωπου ή μήπως εκείνης, της νεραΐδας του κάμπου, που μέχρι και τα χρόνια της εφηβείας μου,  νόμιζα πως υπήρχε στ΄ αλήθεια. Κι έμοιαζε με την  ίδια την Άνοιξη που  έρχονταν κάθε χρόνο, την πρώτη μέρα του Μαγιού,  κι εξαφανιζόταν με το πρώτο φύσημα …όπως τα λόγια που μόλις ειπωθούν, φεύγουν και χάνονται, που δεν μπορείς να τα « γυρίσεις » πίσω, αλλά ο ήχος …η αύρα, η εικόνα μένουν για πάντα… !»*

Καλό μήνα!

ΠΗΓΕΣ :
*Λόγια του αέρα, Συλ. Διηγημάτων, Ελένη Μπετεινάκη, 2013
Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963
Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, Κυριακίδου – Νέστορος  Άλκη, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982
Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ
« Πασχαλινά και της Άνοιξης»,Λουκάτος Δημήτρης, 1980
*Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Δημοσιεύτηκε την 1η Μαϊου 2015 στο : http://www.cretalive.gr

Τετάρτη 29 Απριλίου 2015

Νικόλαος Μαλικούτης, ένας ήρωας… μια ιστορία… ένας ακόμη δρόμος!



Της Ελένης Μπετεινάκη*

Αυτή τη φορά είχε λίγο ανηφόρα ο δρόμος από το λιμάνι… Η συνηθισμένη καθημερινή διαδρομή, με το ποδήλατο πάντα, και το επιτρεπτό χάζεμα στα  τείχη, τα κτίρια… την ιστορία. Σαν έφτασα ελάχιστα πιο πάνω από την ανακαινισμένη Πύλη Σαμπιονάρα, γεμάτη πια συνθήματα και χαρτιά…θυμήθηκα για μια ακόμα φορά πως ο δρόμος απέναντι , ο πιο κοντινός του λιμανιού είχε μια ιστορία ξεχωριστή, κι αυτός. Κοίταξα για μια ακόμα φορά την μικρή  μπλε ταμπέλα που έγραφε το  όνομα και μια μικρή επεξήγηση : « Οδός Μαλικούτη, οπλαρχηγό Καινουρίου». Έχω περάσει πολλές φορές από αυτόν αλλά σήμερα κάτι μου έλεγε  πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να θυμηθώ εκείνη την απίθανη ιστορία τούτου του Ήρωα που πάνε κοντά διακόσια χρόνια από το μαρτυρικό τέλος του.
Κατέβηκα από το ποδήλατο… σαν ελάχιστο φόρο τιμής, περπάτησα και άρχισα να θυμάμαι πάλι, να αναρωτιέμαι πως, γιατί, και αν μπορεί να αντέξει ανθρώπου νους τούτες τις βιαιότητες ! Απρίλης ήταν του 1830…

Οδός  Μαλικούτη, λοιπόν …

Όνομα που δεν σε παραπέμπει στα συνηθισμένα Κρητικά επίθετα με την γνωστή κατάληξη, ωστόσο ίσως να είναι από τα πιο κρητικά που υπάρχουν.

 Η οικογένεια Μαλικούτη έχει πολύ βαθιές ρίζες στην Κρήτη, οι οποίες φτάνουν μέχρι το 1700.Η μεγάλη δράση τους,  όμως, γίνεται στα χρόνια λίγο μετά την επανάσταση του 1821 που σε όλη την Ελλάδα αλλά και στην Κρήτη έγιναν απίστευτες μάχες, φονικά και  βιαιοπραγίες .

Ο Νικόλαος Μαλικούτης γεννήθηκε στα Βορίζια το 1782.Ήταν  ένας από τους ξακουστούς χαΐνηδες της Μεσαράς. Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, θέλησε, αμέσως, να εμπλακεί στον αγώνα και «μπήκε» κάτω από τις διαταγές του τότε γενικού επαναστατικού αρχηγού της Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης, καπετάν Μιχάλη Κουρμούλη, από τον Κουσέ.  Στη συνέχεια όπως και τόσοι άλλοι κρητικοί έλαβε μέρος σε πάρα πολλές μάχες σε διάφορα μέρη της Κρήτης. Η γενναιότητα του φάνηκε αμέσως και φυσικά διακρίθηκε για το θάρρος και την ανδρεία του. Στα 1824 τον συναντάμε στην Πελοπόννησο και στην Στερεά Ελλάδα να πολεμάει τους Τούρκους. Τον Απρίλη του 1827 πολεμά στην μάχη του Φαλήρου όπου καταφέρνει να σωθεί και στη συνέχεια έρχεται στην Κρήτη. Τότε γίνεται Αρχηγός των επαναστατών στη Μεσαρά. Τα χρόνια που ακολουθούν οι Κρήτες επαναστάτες κυριαρχούν σχεδόν απόλυτα στην ύπαιθρο και οι Τούρκοι μένουν αποκλεισμένοι μόνο σε πόλεις και φρούρια. Ο κάμπος της Μεσαράς που για αυτούς ήταν κύριος τροφοδότης τους παραμένει αποκλεισμένος . Έτσι αρχίζουν να σχεδιάζουν τρόπους για να επιτεθούν.
Τον Αύγουστο  του 1828 σε αντίποινα για τον φόνο του Ιωασάφ Ξωπατέρα από τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου στη Μονή Οδηγήτριας από τους Τούρκους, οι Νικόλαος Μαλικούτης και Μιχαήλ Κόρακας σκοτώνουν με ενέδρα τον περιβόητο πασά και δυνάστη των Χριστιανών Ιμπραχήμ Αγριολίδη. Αυτό θα φέρει πολύ μεγάλες επιπτώσεις στους χριστιανούς που μένουν στο Μεγάλο κάστρο. Οι Τούρκοι μεταφέρουν στην πόλη το σώμα του Πασά  και δίδεται  αμέσως σύνθημα να σφαχτούν όσο περισσότεροι άοπλοι χριστιανοί γινόταν.
 
Ο Στέφανος Νικολαΐδης στα σημειώματά του αναφέρει: «…ο αριθμός δε των φονευθέντων τότε εντός του φρουρίου δεν δύναται να προσδιορισθέι ακριβώς , διότι άλλοι μεν συμπεραίνουν να εφονεύθησαν  έως 350 και άλλοι υπέρ τους 1000. Τούτο μόνον είναι γνωστόν, ότι οι φονευμένοι ερρίπτοντο εις τους δρόμους, των οποίων τα σώματα γυμνώνοντες αι πτωχαί Τουρκίσσαι και Τούρκοι τα άφηναν χωρίς ουδενός φορέματος. Έπειτα μετά την παύσιν της σφαγής διωρίσθησαν τινές να συνάξωσι τα σώματα, τα οποία φορτώνοντες εις όνους αλλά μεν υπήγαν εις την εκκλησίαν και έστησαν μέγαν τινά σωρόν και άλλα έρριψαν υπό τα τείχη του φρουρίου… ».
 
Στη συνέχεια ο Νικολαΐδης περιγράφει πως το ίδιο συνέβη και στην ύπαιθρο και στα περίχωρα του Ρεθύμνου και μάλιστα στο χωριό Αρχοντική έσφαξαν όλους τους  Χριστιανούς που βρίσκονταν στην εκκλησία ακόμα και τον ίδιο τον ιερέα που εκείνη ακριβώς την στιγμή λειτουργούσε.  Είναι γνωστό το γεγονός που έχει διασωθεί από στόμα σε στόμα και στα γραπτά του αναφέρει ο Νικολαΐδης για το « Θαύμα του Αγίου Μηνά » που συνέβη το Πάσχα του 1826, όταν οι Τούρκοι θέλησαν να μπουν στην εκκλησία την ώρα της λειτουργιάς και να σφάξουν τους Χριστιανούς , την ώρα μάλιστα του Ευαγγελίου. Τότε, λένε, είδαν μπροστά τους τον ίδιο τον Άγιο Μηνά που τους έτρεψε σε φυγή. Από τότε μάλιστα η Τρίτη του Πάσχα ήταν αφιερωμένη στον άγιο που τον γιόρταζαν με μεγάλη τιμή όλοι οι Χριστιανοί του Μεγάλου Κάστρου. Ακολούθησαν πάρα πολλές βιαιοπραγίες των Τούρκων  με ύψιστη αυτή των 4000 από το Μεγάλο Κάστρο που ενωμένοι με άλλους από την Ιεράπετρα και την Σπιναλόγκα ε σκότωσαν τους πάντες και κατέλαβαν την Επαρχία της Σητείας στα 1829 περίπου. Οι Χριστιανοί, δε, της Μεσαράς  είχαν καταλάβει όλα τα υπάρχοντα των Τούρκων στην περιοχή και τις περιουσίες των Αγάδων, οι οποίοι δεν μπορούσαν να το αντέξουν και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να επιτεθούν στους Κρήτες επαναστάτες. Η οργή τους όλη είχε πέσει πάνω στους αρχηγούς  Νικόλαο Μαλικούτη και Μιχαήλ Κόρακα.

Και η στιγμή αυτή δεν άργησε να έρθει.  Ήταν Πάσχα του 1830… Οι καπεταναίοι είχαν όλοι μαζευτεί στην Πόμπια για να γιορτάσουν την μεγαλύτερη τους γιορτή  και όπως γνωρίζουμε το γλέντι κρατούσε και τις επόμενες ημέρες. Έτσι διάλεξαν την Νύχτα της Δευτέρας ή Τρίτης  της Διακαινησίμου και ξεκίνησαν από το Μεγάλο Κάστρο με 500 ιππείς. Αρχηγός τους ο Ντελής Χουσεΐν. Έφτασαν μέχρι τον Χάρακα και τα Χουστουλιανά και εκεί κρύφτηκαν και περίμεναν στήνοντας μια μεγάλη ενέδρα. Την άλλη μέρα ο Χουσεΐν στέλνει 30 μόνο ιππείς στον κάμπο της Πόμπιας και αμέσως οι αρχηγοί των επαναστατών μην καταλαβαίνοντας ότι πρόκειται για απάτη τους  επιτέθηκαν. Την ίδια στιγμή κατέφθασαν και οι υπόλοιποι ιππείς των Τούρκων και οι δικοί μας επαναστάτες βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο πυρά. Αποτέλεσμα είναι αν και  σκοτώνονται πολλοί Τούρκοι επαναστάτες πέφτει νεκρός και  ο ηρωικός αγωνιστής των Βοριζίων, Κωνσταντής Λέκκας που κυριολεκτικά κομματιάστηκε από την μανία των Τούρκων. Ο Νικόλαος  Μαλικούτης, μαζί με εννιά εθελοντές από την άλλη Ελλάδα, κατευθύνεται στο χωριό Τρυπητά στο ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου που κλείνονται μέσα προσπαθώντας να αμυνθούν. Μάταια όμως ... Ο Ντελή Χουσεΐν καλεί τον Μαλικούτη με τους εθελοντές να παραδοθούν και τους υπόσχεται με μεγάλους όρκους στο κοράνι, ότι δεν θα πάθουν τίποτε. Ο Μαλικούτης αντιστέκεται , πιστεύει ως την τελευταία στιγμή πως οι άλλοι καπετάνιοι θα κατορθώσουν να διασπάσουν την πολιορκία και να τους απελευθερώσουν. Τα πυρομαχικά τους όμως τελειώνουν κι έτσι αναγκάζονται να παραδοθούν. Ο Μαλικούτης οδηγείται στο Μεγάλο Κάστρο δεμένος πισθάγκωνα και εκεί τον υποβάλλουν σε φρικτά βασανιστήρια και εξευτελισμούς. Τον γυμνώνουν , τον φτύνουν, τον κτυπούν και τον βρίζουν , τον τραβούν δεμένο στους δρόμους του Μεγάλου Κάστρου και μάλιστα του κόβουν κομμάτια από το γυμνό του σώμα, σουβλίζοντας τον κατά την τούρκικη συνήθεια και κόβοντας σε τεμάχια τις «χερούκλες του».
Η λαϊκή παράδοση θέλει να είναι ανάμεσα στον όχλο των Τούρκων και η πρώτη γυναίκα του Ιμπραχήμ  Αγριολίδη  που ήθελε να τον κρεμάσουν στην Πλατεία των Λιονταριών λέγοντας : «Ως κι η Αγριολίδαινα εβγήκε στο παλάτι κι είπε να τονε σφάξουνε, να παρ’ ένα κομμάτι ».

Επίσης σε άλλα σημειώματα αναφέρεται πως  ένας Ευρωπαίος πρόξενος του Μεγάλου Κάστρου μεσολάβησε στον Σουλεϊμάν Πασά και του πρότεινε να του δώσει χρήματα, προκειμένου να σώσει τον Μαλικούτη, αλλά ο Πασάς αρνήθηκε κατηγορηματικά.

Μάλιστα λένε πως  ξεψυχώντας ο Μαλικούτης είπε τούτα τα λόγια στους Τούρκους βασανιστές του: «Εμένα κι αν με κάνετε θρουλιά-θρουλιά στην τάβλα, τα μπαϊράκια δε χαλούν, μόνο θα έρθουν άλλα». Τον δένουν σε σκοινί και συνεχίζουν να τον τραβούν στα σοκάκια του Μ. Κάστρου ως την Πλατεία των Λιονταριών και τον περίφημο μεγάλο πλάτανο. Εκεί αν και νεκρό τον κρεμούν προς παραδειγματισμό και σαν τρόπαιο της νίκης τους.

« Σέρνεται ακόμη το κορμί του μάρτυρα στους δρόμους
Η κεφαλή του λιόσπαρτα γίνεται μεσ ΄ τις πέτρες
κι η όψη του εσκόρπιζε το φόβο, την τρομάρα.
Δεν φαίνεται απ΄τα αίματα  που είναι κει πημένα
μένει το στόμα του κλειστό και πάντα βουβαμένο »…

Θα ΄ταν 25 του Ιουνίου  του 1830 σαν συνέβησαν όλα τούτα . Ο Νικόλαος Μαλικούτης ήταν μόλις 48 ετών!

Έκλεισα τα μάτια μου για μια στιγμή και προσπάθησαν να φανταστώ τη φρίκη. Δύσκολο πολύ, ασύλληπτο, αδύνατον.
Τέλειωνε  ο Απρίλης κι ένα- δυο αυλές που υπάρχουν ακόμα σε τούτο το δρόμο μοσχομύριζαν γιασεμί και είδα γεράνια να προσπαθούν να γλυκάνουν με το κόκκινο χρώμα τους τις θύμησές μου και την ανατριχίλα στο κορμί από εικόνες της φαντασίας  μου.
Κοίταξα για μια ακόμη φορά ψηλά, την ταμπέλα με το όνομα του δρόμου… Θα πρέπει να μπήκα στη μέση γιατί ένα επίμονο κορνάρισμα με επανέφερε στο σήμερα… και στην άκρη του! Έβαλα το πιο γλυκό μου χαμόγελο, για να δείξω πως εγώ ήμουν ο φταίχτης  και απρόσεχτος οδηγός… ποδηλάτου!
Τι να πως στον άνθρωπο, πως ταξίδευα στην ιστορία … Θα με περνούσε για …άστο καλυτέρα!
Συνέχισα το δρόμο στην άκρη πια, ως το τέλος εκεί με την ταμπέλα με τους επτά μπαλτάδες…  Άλλη ιστορία αυτή …άλλη μέρα !

*H Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός.

ΠΗΓΕΣ:
Ηράκλειον – Χάνδαξ, Στέφανος Ξανθουδίδης
Το Ηράκλειον και ο Νομός του, 1979
Robert Pashley, Travels in Crete
zhtunteanagnostes.blogspot.gr
Επίτομη Ιστορία της Κρήτης, Ι. Μουρέλλου, εκδ. Νικ. Αλικιώτη.1934
Cretalive.gr

Δημοσιεύτηκε στις 30 Απριλίου 2015 στο :http://www.cretalive.gr/history

Δευτέρα 27 Απριλίου 2015

28 Απριλίου 1299… Η λήξη της επανάστασης του Αλεξίου Καλλέργη !



Η επανάσταση κατά της Βενετίας που έμεινε στην ιστορία σαν την Επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη ,  κράτησε 17 ολόκληρα χρόνια από το 1282 μέχρι και στης  28 Απριλίου 1299 που υπογράφεται  συνθήκη  ειρήνης  με την παραχώρηση προνομίων στον Μέγα Άρχων

Το 1282 ξέσπασε στην Κρήτη η μεγαλύτερη επανάσταση της κρητικής αριστοκρατίας εναντίον των Ενετών με υποκινητή και ψυχή αυτής  τον ισχυρό άρχοντα του Μυλοποτάμου Αλέξιο Καλλέργη. Η καταγωγή του από την μεγάλη βυζαντινή  οικογένεια των Φωκάδων με το  γνωστό  οικόσημο που είχαν  με τον δικέφαλο αετό. Το επώνυμό Καλλέργης λέγεται ότι  δόθηκε από τους Βενετούς για να τον τιμήσουν σαν εργάτη του Καλού ( Καλλιέργης – Καλλέργης ).

Τον Αλέξιο Καλλέργη τον συναντάμε για πρώτη φορά στα 1262. Άλλοτε φίλος και άλλοτε πολέμιος των Ενετών καταφέρνει να αποκτήσει μια τεράστια περιουσία και να γίνει σεβαστός και στους Βενετούς και στους κρητικούς. Τον αποκαλούσαν  Μέγα Άρχοντα και  από την βιογραφία του διασώζεται, λένε, πως είχε  6 γιους. Τον  Μάρκο, τον Ιωάννη, τον  Γεώργιο, τον Λέων ,τον  Ματθαίο  και τον Ανδρέα .Λένε ακόμα πως είχε και μια νόμιμη κόρη, την Αγνή , της οποίας μάλιστα η διαθήκη σώζεται. 

Το φέουδό του ήταν στο Μυλοπόταμο και είχε καταφέρει να ελέγχει σχεδόν ολόκληρη την Κρήτη. Στα σημειώματα του ο Στέφανος Ξανθουδίδης γράφει : « …Εις τα πλούτη και την ευγένειαν – κληρονομικά ταύτα πλεονεκτήματα – ο Αλέξιος  συνήνου και προσωπικά χαρiσματα μεγάλα , ήτοι ανδρείαν, στραtηγικότητα, σύνεσιν, ευφυίαν και ευγλωττίαν. Αλλ΄ο Αλέξιος ήτο και γέννημα της εποχής του, ο εγωισμός , η δοξομανία και η φιλοπρωτία εκυρίευσον την ψυχή  του και έβλαπτον την αγνότητα των εθνικών του αισθημάτων. Κολακευόμενος υπό των εξαιρετικών τιμών και προνομίων, ας εκαρπούτο υπό την ενετικήν κυριαρχίαν, δεν ήτο διατεθειμένος να θυσιάση αυτάς επιδιώκων ανώτερα ιδανικά εθνικής αποκαταστάσεως της πατρίδας του, όπως έπραξαν οι μεγαλόψυχοι αδελφοί Χορτάτζαι…»

Η οριστική εκτόπιση των Χορτάτζηδων στα 1278 με πανουργία και δόλο έδωσε το προνόμιο  στον Καλλέργη  να θεωρείται ο απόλυτος « Κρητάρχης». Ωστόσο η απιστία των Βενετών τον οδήγησε στην μεγάλη επανάσταση που κράτησε 17 ολόκληρα χρόνια και έφερε τους Βενετούς σε πολύ δύσκολη θέση. Μαζί του στάθηκαν μεγάλοι Κρήτες αρχηγοί και άρχοντες, όπως οι Γαβαλάδες, οι Βλαστοί, οι Βαρούχες ακόμα και ο ίδιος ο Μιχαήλ Χορτάτζης ανιψιός των αρχηγών στης προηγούμενης επανάστασης που είχε ξεσπάσει στο νησί. Ο αγώνας με κέντρο πάντα τον Μυλοπόταμο έμοιαζε με κλεφτοπόλεμο. Οι Ενετοί άρχισαν απίστευτες βιαιοπραγίες και καταστροφές, καίγοντας μοναστήρια  και ασκώντας φρικτά βασανιστήρια σε όσους συλλάμβαναν κηρύσσοντας το οροπέδιο Λασιθίου τόπο  έρημο και ακατοίκητο, χώρος που θεωρούνταν από τα παλαιότερα χρόνια καταφύγιο επαναστατών,  προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να συλλάβουν και τον Καλλέργη. Δεν κατάφεραν ωστόσο τίποτα με αυτήν την τακτική  ως και το 1296 που οι Ενετοί βρέθηκαν σε ακόμα πιο δύσκολη θέση όταν οι Γενουάτες επιχείρησαν να αποσπάσουν την Δυτική Κρήτη από αυτούς. Ο Αρχηγός τους ναύαρχος Ντόρια αφού κατέλαβε και πυρπόλησε τα Χανιά ζήτησε την συνεργασία του Αλέξιου τάζοντας του την ηγεμονία της Κρήτης. Ο Αλέξιος αρνήθηκε μην έχοντας εμπιστοσύνη στον Γενουάτη αρχηγό και έτσι άρχισε η συνδιαλλαγή για την σύναψη ειρήνης με τους Ενετούς. Η επανάσταση έφτασε στο τέλος της με την περίφημη Συνθήκη της 28ης Απριλίου του 1299 που έφερε τεράστιες  αλλαγές στις σχέσεις Κρητών και Ενετών στην Κρήτη. Ο κρητικός λαός απόκτησε δικαιώματα. Ο Αλέξιος και οι απόγονοί του ορκίστηκαν  πίστη και τήρηση των όρων της συνθήκης, πράγμα που κατά τις γραφές έγινε.
Η συνθήκη περιελάμβανε 33 άρθρα και υπογράφτηκε από τον Δούκα της Κρήτης Μιχαήλ Βιτάλη και οι κυριότεροι όροι της ήταν :
Στον Αλέξιο και τους απογόνους του παραχωρήθηκαν 4 ιπποτικά φέουδα (militiae) στην περιοχή της άνω και κάτω Συβρίτου. Αυτό περιλαμβάνει το Μυλοπόταμο και το Αμάρι μαζί και τον σημερινό  Άγιο Βασίλειο. Επίσης παραχωρήθηκαν εποπτείες στην Αργυρούπολη και στο Χωριομοναστήριο . Με όρους επίσης παραχωρήθηκαν δύο εποπτείες στην Κίσσαμο και τα Ορεινά. Παραχωρήθηκε επίσης το δικαίωμα να εκχωρεί ο ίδιος φέουδα και προνόμια και τιμές σε τρίτους καθώς και να μπορεί να αγοράζει και να εκτρέφει πολεμικά άλογα.
Επίσης παραχωρήθηκε γενική αμνηστία και επεστράφησαν τα κτήματα που είχαν δημευθεί με την κήρυξη της επανάστασης.
Αναγνωρίστηκαν έγκυρες όλες οι δικαστικές αποφάσεις που είχε συστήσει ο Καλλέργης την περίοδο της επανάστασης.
Ρυθμίστηκαν κατά κάποιο  τρόπο τα φορολογικά χρέη των επαναστατών δίνοντας τους τη δυνατότητα να πληρωθούν μέσα σε μια διετία.
Δόθηκαν στον Αλέξιο Καλλέργη τα μοναστήρια που βρίσκονταν δυτικά του όρους Στρούμπουλα με μίσθωμα ακριβώς τα ίδιο που ίσχυε και πριν την επανάσταση και το δικαίωμα  να μισθώνει και αυτά που άνηκαν στην Λατινική Αρχιεπισκοπή Κρήτης με πολύ προνομιακούς όρους.
Απελευθερώθηκαν 100 βιλλάνοι που είχαν συλληφθεί στη διάρκεια της επανάστασης.
Τέλος επιτράπηκε στον Καλλέργη να εγκαταστήσει ορθόδοξο επίσκοπο στην επισκοπή Αρίου και να μισθώσει τις επισκοπές Μυλοποτάμου και Καλαμώνος . Η επισκοπή Αρίου μετονομάστηκε σε Καλλεργιούπολης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η φιλοβενετική στάση του Καλλέργη εξόργισε πολλούς επιφανείς  Κρήτες όπως τους Χορτάτζηδες, τους Αγιοστεφανίτες και τους Μελισσηνούς που τον κατηγόρησαν για προδοσία και ιδιοτέλεια και μάλιστα επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν στον Μυλοπόταμο. Ο Αλέξιος Καλλέργης τα τελευταία χρόνια της ζωής του κατοικούσε στον Χάνδακα όπου και πέθανε το 1321 και ενταφιάστηκε στο ονομαστό μοναστήρι της  Αγίας  Αικατερίνης των Σιναϊτών του Χάνδακα.

ΠΗΓΕΣ :
Ιστορία της Κρήτης , Θεοχ. Δετοράκη, Ηράκλειο 1990
Η Λέσχη των Eυγενών του Χάνδακα, Λιάνας Σταρίδα, εκδ. Δοκιμάκη, 2008
Enetokratiastinkriti.gr
Το κάστρο της Κρήτης, Στυλ. Αλεξίου
greekworldhistory.gr
Μνημεία Κρητικής Ιστορίας , Στ. Σπανάκης , τόμος 3ος

Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 28 Απριλίου 2015  :Εδώ :www.cretalive.gr/history